Manifest'o de la komun'ist'a parti'o - Verk'is Karl Marx kaj Friedrich Engels

• Statistik'o'j
• Font'o de la dokument'o
• Oft'ec'o de radik'o'j uz'it'a'j en kun'met'aĵ'o'j
• Ali'a'j dokument'o'j en la korpus'o

En'hav'o

• Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1872
• Antaŭ'parol'o al la du'a rus'a el'don'o de 1882 5
• Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1883
• Antaŭ'parol'o al la angl'a el'don'o de 1888
• Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1890
• Londono, la 21-an de januar'o 1882.
• Antaŭ'parol'o al la du'a pol'a el'don'o de 1892
• Antaŭ'parol'o al la ital'a el'don'o de 1893
• Manifest'o De La Komun'ist'a Parti'o
• I. Burĝ'o'j kaj prolet'o'j 30
• II. Prolet'o'j kaj komun'ist'o'j
• III. Social'ism'a kaj komun'ism'a literatur'o'j
  • 1. La Reakci'a Social'ism'o
    
    • a) La feŭd'a social'ism'o
      
    • b) Et'burĝ'a social'ism'o
    • c) La german'a aŭ la ”ver'a” social'ism'o
  • 2. La konservativ'a aŭ burĝ'a social'ism'o
  • 3. La kritik'e-utopi'ec'a'j social'ism'o kaj komun'ism'o
• Iv. Rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j
• Pri la Esperant'a el'don'o de la ”Komun'ist'a Manifest'o”
  • I
  • II
  • III
  • Iv

Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1872

La Lig'o de Komun'ist'o'j, inter'naci'a asoci'o de labor'ist'o'j, kiu sub la tiam'a'j kondiĉ'o'j kompren'ebl'e pov'is est'i nur sekret'a, komisi'is dum la kongres'o, okaz'ig'it'a en novembr'o 1847 en Londono, la sub'skrib'int'o'j'n verk'i detal'a'n teori'a'n kaj praktik'a'n parti-program'o'n destin'it'a'n por la publik'o. Tiel ek'est'is la sekv'a ”Manifest'o”, kies manuskript'o migr'is kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ la Februar'a Revoluci'o 1 por pres'o al Londono.

Unu'e publik'ig'it'a german'e, en tiu lingv'o ĝi est'is pres'it'a en Germanio, Angli'o kaj Uson'o en almenaŭ dek du divers'a'j el'don'o'j. La angl'a tekst'o unu'e aper'is en la jar'o 1850 en Londono en ”Red Republican”, traduk'it'a de Miss Hel'e'n Macfarlane (Mekfarlejn), kaj krom'e en 1871 aper'is almenaŭ en tri divers'a'j traduk'o'j en Uson'o. La franc'a tekst'o unu'e aper'is mal'long'e antaŭ la Juni'a Insurekci'o 1848 2 en Parizo, last'a'temp'e en ”Le Social'ist'e” en Nov-Jork'o. Nov'a'n traduk'o'n oni prepar'as. Pol'a versi'o aper'is mal'long'e post la unu'a german'a el'don'o. Rus'a versi'o aper'is en Ĝenevo dum la ses'dek'a'j jar'o'j. Ankaŭ en la dan'a'n ĝi est'is traduk'it'a baldaŭ post si'a aper'o.

Kiom ajn ŝanĝ'iĝ'is la cirkonstanc'o'j dum la last'a'j du'dek kvin jar'o'j, la ĝeneral'a'j princip'o'j, evolu'ig'it'a'j en ĉi tiu ”Manifest'o”

en'tut'e rest'as plen'e valid'a'j ankaŭ hodiaŭ. Jen kaj jen oni

dev'us pli'bon'ig'i detal'o'j'n. Kiel la ”Manifest'o” mem klar'ig'as, la praktik'a aplik'o de tiu'j princip'o'j ĉie kaj ĉiam de'pend'os de la ekzist'ant'a'j histori'a'j kondiĉ'o'j. Pro tio ankaŭ ne est'as met'it'a apart'a akcent'o sur la revoluci'a'j'n inter'ven'o'j'n, propon'it'a'j'n fin'e de la ĉapitr'o II. Tiu part'o hodiaŭ aspekt'us mult'rilat'e ali'a.

Rigard'e al la grand'eg'a evolu'o de la grand'industri'o dum la last'a'j du'dek kvin jar'o'j kaj la progres'int'a parti'a organiz'iĝ'o de la labor'ist'a klas'o, lig'it'a al ĝi, rigard'e al la praktik'a'j spert'o'j kolekt'it'a'j unu'e dum la Februar'a Revoluci'o kaj eĉ mult'e pli dum la Pariza Komun'um'o 3 , kie unu'a'n foj'o'n la prolet'ar'o dum du monat'o'j hav'is la politik'a'n potenc'o'n, rigard'e al tio ĉi tiu program'o hodiaŭ kelk'a'lok'e est'as mal'nov'iĝ'int'a. La Komun'um'o apart'e pruv'is, ke ”la labor'ist'a klas'o ne simpl'e pov'as pren'i en posed'o'n la pret'a'n ŝtat'mekanism'o'n kaj ek'funkci'ig'i ĝi'n por si'a'j propr'a'j cel'o'j”. (Vid'u ”Der Bürgerkrieg in Frankreich.

Adresse des Generalraths der Internationalen Arbeiter-Association”) 4 , german'a el'don'o, p. 19, kie la tem'o est'as plu'trakt'it'a). Plu'e kompren'ebl'as, ke la kritik'o pri la social'ism'a literatur'o hodiaŭ est'as mank'hav'a, ĉar ĝi nur trakt'as ĝis 1847; la sam'o koncern'as la rimark'o'j'n pri la rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j (ĉapitr'o Iv), kvankam ili nun'temp'e ankoraŭ est'as ĝust'a'j en la baz'a'j trajt'o'j, tamen laŭ si'a prezent'o ili hodiaŭ est'as mal'nov'iĝ'int'a'j jam pro tio, ĉar la politik'a situaci'o total'e trans'form'iĝ'is kaj la histori'a evolu'o el'mond'ig'is la plej mult'a'j'n de la tie menci'it'a'j parti'o'j.

Tamen, la ”Manifest'o” est'as histori'a dokument'o, kiu'n ni ne plu rajt'ig'as ni'n ŝanĝ'i. Pli post'a el'don'o ebl'e aper'os kun en'konduk'o, kiu kovr'os la temp'o'spac'o'n de 1847 ĝis nun. La prezent'at'a re'pres'o por ni ven'is tro ne'atend'it'e, por las'i al ni la temp'o'n por tia en'konduk'o.

Londono, la 24-a de juni'o 1872 Karl Marx, Friedrich Engels

Antaŭ'parol'o al la du'a rus'a el'don'o de 1882 5

La unu'a rus'a el'don'o de la ”Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o”, traduk'it'a de Bakunin, aper'is komenc'e de la ses'dek'a'j jar'o'j 6 en la pres'ej'o de ”Kolokol” 7 . La Okcident'o en ĝi (la rus'a el'don'o de la ”Manifest'o”) tiam nur pov'is vid'i literatur'a'n kurioz'aĵ'o'n. Tia opini'o hodiaŭ est'us ne'ebl'a.

Kia'n lim'ig'it'a'n kamp'o'n la prolet'a mov'ad'o ankoraŭ hav'is tiam (decembr'o 1847), plej klar'e montr'as la fin'a ĉapitr'o de la ”Manifest'o”: ”La rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j” en la divers'a'j land'o'j. Tie mank'as ĝust'e Ruslando kaj la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j. Est'is la temp'o, kiam Ruslando est'is la last'a grand'a rezerv'uj'o de la tut'a eŭrop'a reakci'o; kiam la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j absorb'is la super'flu'a'n prolet'ar'a'n fort'o'n de Eŭrop'o per en'migr'ad'o. Ambaŭ land'o'j proviz'is Eŭrop'o'n per krud'material'o'j kaj sam'temp'e est'is merkat'o'j por la vend'o de ĝi'a'j industri'a'j var'o'j. Do tiam ambaŭ land'o'j tiel aŭ aliel est'is kolon'o'j de la ekzist'ant'a eŭrop'a ord'o.

Kiom mal'sam'e est'as hodiaŭ! Ĝust'e la el'eŭrop'a en'migr'ad'o

ebl'ig'as al Nord'a Amerik'o gigant'a'n agr'o'kultur'a'n produkt'ad'o'n, kies konkurenc'o ek'sku'as la fundament'o'j'n de la eŭrop'a ter'propriet'o, ĉu grand'a, ĉu mal'grand'a. Krom'e, tio permes'as al la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j ekspluat'i si'a'j'n grand'eg'a'j'n industri'a'j'n font'o'j'n per tiom da energi'o kaj en tia skal'o, ke post mal'mult'a temp'o ili dev'as romp'i la ĝis'nun'a'n industri'monopol'o'n de okcident'a Eŭrop'o, apart'e tiu'n de Angli'o. Ambaŭ cirkonstanc'o'j re'efik'as revoluci'ig'e al Amerik'o mem. La mal'grand'a kaj mez'a ter'propriet'aĵ'o'j de la farm'ant'o'j, la baz'o de la tut'a politik'a konstituci'o, iom post iom est'as venk'it'a'j de la konkurenc'o de la grand'a'j farm'bien'o'j. En la industri'a'j distrikt'o'j sam'temp'e unu'a'n foj'o'n dis'volv'iĝ'ad'as amas'a prolet'ar'o kaj okaz'as ne'imag'ebl'a koncentr'iĝ'o de kapital'o'j.

Kaj nun Ruslando! Dum la revoluci'o de 1848/49 ne nur la eŭrop'a'j princ'o'j sed ankaŭ la eŭrop'a'j burĝ'o'j vid'is en la rus'a en'miks'iĝ'o la sol'a'n sav'o'n kontraŭ la ĵus vek'iĝ'int'a prolet'ar'o.

La car'o est'is proklam'it'a ĉef'o de la eŭrop'a reakci'o. Hodiaŭ li est'as milit'kapt'it'o de la revoluci'o en Gatĉina 8 , kaj Ruslando form'as la avan'gard'o'n de la revoluci'a ag'ad'o en Eŭrop'o.

La ”Komun'ist'a Manifest'o” hav'is la task'o'n proklam'i la ne'evit'ebl'e antaŭ'star'ant'a'n dis'solv'iĝ'o'n de la modern'a burĝ'a propriet'o. Sed en Rusio ni trov'as, krom rapid'e ek'flor'ant'a kapital'ism'a tromp'o kaj nur ĵus evolu'ant'a burĝ'a ter'propriet'o, la du'on'o'n de la ter'o kiel komun'a'n propriet'o'n de la kamp'ar'an'o'j. Ek'est'as la demand'o: Ĉu la rus'a obŝĉina, form'o de la mal'nov'eg'a komun'a propriet'o je ter'o, kvankam fort'e subfo8 Post la mort'ig'o de la car'o Aleksandro la Du'a far'e de membr'o'j de la sekret'a organiz'aĵ'o ”Narodniki” (popol'amik'o'j) dum mart'o 1881, la post'e'ul'o Aleksandro la Tri'a kaŝ'iĝ'is en la Kastel'o Gatĉina proksim'e de Sankt-Peterburgo. (Trad.) sit'a, pov'os sen'per'e trans'ir'i al la pli alt'a form'o de komun'ism'a komun'a propriet'o? Aŭ, ĉu invers'e, ĝi dev'as antaŭ'e tra'ir'i la sam'a'n procez'o'n de dis'solv'iĝ'o, kiu karakteriz'as la histori'a'n evolu'o'n de la Okcident'o?

La hodiaŭ sol'e ebl'a respond'o pri tio est'as: Se la rus'a revoluci'o far'iĝ'os la signal'o de prolet'a revoluci'o en la Okcident'o, tiel, ke unu komplet'ig'as la ali'a'n, tiam la nun'a rus'a komun'a propriet'o je ter'o pov'as serv'i kiel el'ir'punkt'o de komun'ism'a evolu'o.

Londono, la 21-a de januar'o 1882 Karl Marx, Friedrich Engels

Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1883

La antaŭ'parol'o'n al la prezent'at'a el'don'o mi bedaŭr'ind'e dev'as sub'skrib'i sol'e. Marx, la hom'o, al kiu la tut'a labor'ist'a klas'o de Eŭrop'o kaj Amerik'o dank'as pli mult'e ol al iu ajn ali'a — Marx ripoz'as en la tomb'ej'o de Highgate 9 , kaj super li'a tomb'o jam kresk'as la unu'a herb'o. De'post li'a mort'o en'tut'e ne plu pov'as tem'i pri pri'labor'o aŭ komplet'ig'o de la ”Manifest'o”. Des pli neces'as laŭ mi esprim'i ĉi tie ankoraŭ'foj'e jen'o'n.

La baz'a pens'o tra'ir'ant'a la tut'a'n ”Manifest'o'n”: ke la ekonomi'a produkt'ad'o kaj la soci'a struktur'iĝ'o de ĉiu histori'a epok'o, neces'e sekv'ant'a el tiu produkt'ad'o, form'as la fundament'o'n por la politik'a kaj intelekt'a histori'o de tiu epok'o; ke sekv'e (ek'de la dis'solv'iĝ'o de la pra'a komun'a ter'propriet'o) la tut'a histori'o est'is histori'o de klas'batal'o'j, batal'o'j inter ekspluat'at'a'j kaj ekspluat'ant'a'j, reg'at'a'j kaj reg'ant'a'j klas'o'j sur divers'a'j ŝtup'o'j de la histori'a evolu'o; sed ke tiu batal'o nun ating'is ŝtup'o'n, kie la ekspluat'at'a kaj sub'prem'at'a klas'o (la prolet'ar'o) ne plu pov'as liber'ig'i si'n de la klas'o (burĝ'ar'o) ekspluat'ant'a kaj sub'prem'ant'a ĝi'n, sen sam'temp'e liber'ig'i la tut'a'n soci'o'n por ĉiam de ekspluat'ad'o, sub'prem'ad'o kaj klas'batal'o'j — tiu fundament'a pens'o sol'e kaj ekskluziv'e aparten'as al Marx 10 .

Mi tio'n jam oft'e esprim'is; sed ĝust'e nun neces'as, ke tio ankaŭ est'u leg'ebl'a antaŭ la ”Manifest'o” mem.

Londono, la 28-a de juni'o 1883
F. Engels

”kiu laŭ mi'a opini'o kapabl'as don'i al la histori'scienc'o la sam'a'n progres'o'n kiel la teori'o de Darwin al la natur'scienc'o — al tiu pens'o ni ambaŭ est'is mal'rapid'e al'proksim'iĝ'int'a'j jam kelk'a'j'n jar'o'j'n antaŭ 1845. Kiom mem'star'e mi mem est'is progres'int'a en tiu direkt'o, plej bon'e montr'as mi'a labor'o ”Lag'e der arbeitenden Klasse in England”

(La situaci'o de la labor'ant'a klas'o en Angli'o). Sed kiam mi re'renkont'iĝ'is kun Marx printemp'e de 1845 en Bruselo, li est'is komplet'e el'labor'int'a tiu'n pens'o'n kaj met'is ĝi'n al mi per preskaŭ sam'e klar'a'j vort'o'j, kiel mi resum'is ĝi'n supr'e. (Not'o de Engels al la german'a el'don'o de 1890)

Antaŭ'parol'o al la angl'a el'don'o de 1888

La ”Manifest'o” est'is publik'ig'it'a kiel platform'o de la Lig'o de Komun'ist'o'j, komenc'e ekskluziv'e german'a, pli post'e inter'naci'a, kiu pro la politik'a'j cirkonstanc'o'j de la eŭrop'a kontinent'o antaŭ 1848 est'is ne'evit'ebl'e sekret'a organiz'aĵ'o. Dum la Kongres'o de la Lig'o, kiu okaz'is en novembr'o 1847 en Londono, Marx kaj Engels est'is komisi'it'a'j, prepar'i komplet'a'n teori'a'n kaj praktik'a'n parti'a'n program'o'n. Verk'it'a en german'a lingv'o, la manuskript'o est'is send'it'a al Londono por pres'o en januar'o 1848, kelk'a'j'n semajn'o'j'n antaŭ la revoluci'o de la 24-a de februar'o. Franc'a traduk'o aper'is en Parizo, mal'long'e antaŭ la Juni'a Insurekci'o de 1848. La unu'a angl'a traduk'o, far'it'a de Miss Hel'e'n Macfarlane, aper'is 1850 en ”Red Republican” de Georg'e Juli'a'n Hamey (Ĥami) en Londono. Ankaŭ dan'a kaj pol'a el'don'o'j est'is publik'ig'it'a'j.

La sufok'o de la Pariza Juni'a Insurekci'o de 1848 — tiu unu'a grand'a batal'o inter prolet'ar'o kaj burĝ'ar'o — por'temp'e prem'is en la fon'o'n la social'a'j'n kaj politik'a'j'n streb'ad'o'j'n de la labor'ist'a klas'o de Eŭrop'o. Ek'de tiam la potenc'batal'o okaz'is de'nov'e sol'e inter la divers'a'j grup'o'j de la posed'ant'a klas'o, kiel en la temp'o antaŭ la Februar'a Revoluci'o. La labor'ist'a klas'o est'is lim'ig'it'a je batal'o pri politik'a kubut'liber'ec'o kaj je la pozici'o de ekstrem'e mal'dekstr'a al'o de la radikal'a burĝ'ar'o. Kie mem'star'a'j prolet'a'j mov'ad'o'j daŭr'ig'is don'i viv'sign'o'j'n pri si, ili est'is sen'kompat'e frakas'it'a'j. La prus'a polic'o ekzempl'e el'spion'is la centr'a'n administr'ej'o'n de la Lig'o de Komun'ist'o'j, kiu si'a'temp'e hav'is si'a'n sid'ej'o'n en Kolonj'o. La membr'o'j est'is arest'it'a'j kaj dum oktobr'o 1852 konduk'it'a'j antaŭ la tribunal'o'n, post dek'ok-monat'a arest'o. Tiu fam'a ”Kolonj'a komun'ist'a proces'o” daŭr'is de la 4-a de oktobr'o ĝis 12-a de novembr'o; sep de la arest'it'o'j est'is kondamn'it'a'j je mal'liber'o en fortik'aĵ'o por la daŭr'o de tri ĝis ses jar'o'j. Tuj post la juĝ'o la Lig'o est'is formal'e mal'fond'it'a flank'e de la ankoraŭ rest'int'a'j membr'o'j.

Koncern'e al la ”Manifest'o” ŝajn'is, ke ĝi ek'de tiam est'is kondamn'it'a al forges'o.

Post kiam la eŭrop'a labor'ist'a klas'o est'is kolekt'int'a de'nov'e sufiĉ'e da fort'o por nov'a atak'o kontraŭ la reg'ant'a klas'o, fond'iĝ'is la Inter'naci'a Labor'ist'a Asoci'o. Sed tiu asoci'o, kiu est'is fond'it'a ekskluziv'e por la cel'o kun'fand'i la tut'a'n batal'pret'a'n prolet'ar'o'n de Eŭrop'o kaj Amerik'o al unu sol'a korp'o, ne tuj pov'is proklam'i la princip'o'j'n fiks'it'a'j'n en la ”Manifest'o”. La Inter'naci'o dev'is hav'i program'o'n sufiĉ'e larĝ'a'n, por est'i akcept'ebl'a por la angl'a'j sindikat'o'j, por la franc'a'j, belg'a'j, ital'a'j kaj hispan'a'j adept'o'j de Proudhon 11 kaj por la Lassalle-an'o'j 12 en Germanio. Marx, kiu verk'is tiu'n program'o'n je la kontent'o de ĉiu'j parti'o'j, plen'e fid'is al la intelekt'a evolu'o de la labor'ist'a klas'o, evolu'o, kiu neces'e dev'is rezult'i el la unu'ig'it'a ag'ad'o kaj komun'a diskut'ad'o. La event'o'j kaj sort'o'ŝanĝ'o'j en la batal'o kontraŭ la kapital'o, pli mult'e la mal'venk'o'j ol la venk'o'j,

ne pov'is ne help'i konsci'ig'i la hom'o'j'n pri la ne'sufiĉ'ec'o de ili'a'j divers'a'j favor'it'a'j ĉarlatan'aĵ'o'j, eben'ig'ant'e la voj'o'n al komplet'a kompren'o pri la ver'a'j antaŭ'kondiĉ'o'j por la emancip'iĝ'o de la labor'ist'a klas'o. Kaj Marx prav'is. Kiam dis'fal'is en la jar'o 1874 la Inter'naci'o, ĝi post'las'is la labor'ist'o'j'n jam en tut'e ali'a stat'o ol ĝi trov'is ili'n ĉe si'a fond'o en la jar'o 1864. La Proudhon-ism'o en Franci'o, la Lassalle-ism'o en Germanio est'is mort'ont'a'j, kaj ankaŭ la konservativ'a'j angl'a'j sindikat'o'j, kvankam en si'a pli'mult'o ili jam long'e est'is romp'int'a'j la lig'o'j'n al la Inter'naci'o, al'proksim'iĝ'is mal'rapid'e al la punkt'o, kie ili'a prezid'ant'o last'jar'e en Swansea en ili'a nom'o pov'is deklar'i: ”La kontinent'a social'ism'o por ni perd'is si'a'n terur'ec'o'n” 13 .

Ver'e: La princip'o'j de la ”Manifest'o” far'is konsider'ind'a'n progres'o'n inter la labor'ist'o'j de ĉiu'j land'o'j.

Tia'manier'e la ”Manifest'o” mem de'nov'e far'iĝ'is pli aktual'a.

La german'a tekst'o ek'de 1850 est'is kelk'foj'e re'pres'it'a en Svisio, Angli'o kaj en Amerik'o. En la jar'o 1872 ĝi est'is traduk'it'a en la angl'a'n, nom'e en Nov-Jork'o, kie la traduk'o aper'is en ”Woodhull and Claflin’s Weekly”. Sur'baz'e de tiu angl'a versi'o aper'is ankaŭ franc'a en ”Le Social'ist'e” en Nov-Jork'o. Post tio en Amerik'o aper'is ankoraŭ almenaŭ du angl'a'j traduk'o'j, pli mal'pli fuŝ'it'a'j, de kiu'j unu est'is re'pres'it'a en Angli'o. La unu'a rus'a traduk'o, far'it'a de Bakunin, est'is el'don'it'a ĉirkaŭ la jar'o 1863 en la pres'ej'o ”Kolokol” de Herzen en Ĝenevo, du'a, sam'e en Ĝenevo, de la hero'a Ver'a Zasuliĉ 14 , en la jar'o 1882. Nov'a

dan'a el'don'o trov'iĝ'as en la ”Socialdemokratisk Bibliotek”, Kopenhago 1885; nov'a franc'a traduk'o aper'is en ”Le Social'ist'e”, 1886 en Parizo. Laŭ ĉi last'a oni prepar'is hispan'a'n traduk'o'n kaj publik'ig'is ĝi'n en 1886 en Madrido. La nombr'o de german'a'j re'pres'o'j ne est'as preciz'e indik'ebl'a, est'is en'tut'e almenaŭ dek du. Armen'a traduk'o, kiu dev'int'us aper'i antaŭ kelk'a'j monat'o'j en Konstantinopol'o, ne pov'is en'mond'iĝ'i, ĉar, kiel oni komunik'is al mi, la el'don'ist'o ne kuraĝ'is aper'ig'i libr'o'n, sur kiu est'as menci'it'a la nom'o Marx, dum la traduk'ist'o rifuz'is prezent'i ĝi'n kiel si'a'n propr'a'n verk'o'n. Pri plu'a'j traduk'o'j en ali'a'j'n lingv'o'j'n mi ja aŭd'is sed ili'n ne vid'is. Tiel la histori'o de la ”Manifest'o” alt'grad'e spegul'as la histori'o'n de la modern'a labor'ist'a mov'ad'o; nun'temp'e ĝi sen'dub'e est'as la plej vast'e dis'vast'ig'it'a, plej inter'naci'a verk'o de la tut'a social'ism'a literatur'o, komun'a program'o, akcept'it'a de milion'o'j da labor'ist'o'j de Siberio ĝis Kalifornio.

Kiam ni est'is skrib'int'a'j ĝi'n, ni tamen ne est'us pov'int'a'j ĝi'n titol'i social'ist'a manifest'o. Sub social'ist'o'j en 1847 oni kompren'is unu'flank'e la adept'o'j'n de divers'a'j utopi'ec'a'j sistem'o'j: la Owen-ist'o'j 15 en Angli'o, la Fourier-ist'o'j 16 en Franci'o, ambaŭ jam ŝrump'iĝ'int'a'j al mal'rapid'e for'mort'ant'a'j sekt'o'j; ali'flank'e la plej mult'e'spec'a'j'n ”social'a'j'n” ĉarlatan'o'j'n, kiu'j promes'is for'ig'i la soci'a'j'n mank'o'j'n per ĉiu'spec'a flik'ad'o, sen ajn'a danĝer'o por kapital'o kaj profit'o — en ambaŭ kaz'o'j tem'as pri

hom'o'j star'int'a'j ekster la labor'ist'a mov'ad'o kaj prefer'e serĉ'int'a'j sub'ten'o'n ĉe la ”kler'a'j” klas'o'j. Tiu part'o de la labor'ist'a klas'o, kiu est'is konvink'iĝ'int'a pri la ne'sufiĉ'ec'o de nur'a'j politik'a'j re'form'o'j kaj postul'int'a total'a'n re'konstru'o'n de la soci'o, tiu part'o si'a'temp'e si'n nom'is komun'ist'a. Tem'is ankoraŭ pri krud'a, ne'rabot'it'a, pur'e instinkt'a spec'o de komun'ism'o; sed ĝi traf'is la kardinal'a'n punkt'o'n kaj est'is sufiĉ'e potenc'a en la labor'ist'a mov'ad'o, por kre'i la utopi'ec'a'n komun'ism'o'n, tiu'n de Cabet en Franci'o, tiu'n de Weitling en Germanio. Pro tio do en la jar'o 1847 la social'ism'o est'is mov'ad'o de la mez'a klas'o, la komun'ism'o — mov'ad'o de la labor'ist'a klas'o. La social'ism'o est'is ”salon'akcept'ebl'a”, almenaŭ sur la kontinent'o; la komun'ism'o est'is la rekt'a kontraŭ'o. Kaj ĉar ek'de la komenc'o ni opini'is, ke ”la emancip'ad'o de la labor'ist'a klas'o dev'as est'i la far'o de la labor'ist'a klas'o mem”, ne pov'is est'i dub'o pri tio, kiu'n el la du nom'o'j ni elekt'os. Eĉ pli, ek'de tiam ni neniam pens'is mal'konfes'i ĝi'n.

Kvankam la ”Manifest'o” est'as ni'a komun'a labor'o, mi sent'as mi'n tamen dev'ig'it'a konstat'i, ke la fundament'a pens'o, kiu form'as la kern'o'n, aparten'as al Marx. Tiu pens'o est'as jen'a: ke en ĉiu histori'a epok'o la reg'ant'a ekonomi'o kun si'a manier'o de produkt'ad'o kaj inter'ŝanĝ'ad'o kaj la el tio ne'evit'ebl'e rezult'ant'a soci'a struktur'iĝ'o form'as la fundament'o'n sur kiu konstru'iĝ'as la politik'a kaj la intelekt'a histori'o de tiu epok'o kaj kiu est'as klar'ig'ebl'a nur sur'baz'e de tiu fundament'o; ke sekv'e la tut'a histori'o de la hom'ar'o (ek'de la mal'aper'o de la primitiv'a gent'a soci'o kun si'a komun'a ter'propriet'o) est'is histori'o de klas'batal'o, de batal'o'j inter ekspluat'ant'a'j kaj ekspluat'at'a'j, reg'ant'a'j kaj sub'prem'at'a'j klas'o'j; ke la histori'o de tiu'j klas'batal'o'j form'as evolu'o'vic'o'n, en kiu oni nun'temp'e ating'is ŝtup'o'n, kie la ekspluat'at'a kaj sub'prem'at'a klas'o — la prolet'ar'o — ne pov'as ating'i si'a'n liber'iĝ'o'n el sub la jug'o de la ekspluat'ant'a kaj reg'ant'a klas'o — la burĝ'ar'o, — sen sam'temp'e unu foj'o'n por ĉiam liber'ig'i la tut'a'n soci'o'n de ĉiu ekspluat'ad'o kaj sub'prem'ad'o, de ĉiu'j klas'diferenc'o'j kaj klas'batal'o'j.

Al tiu pens'o, kiu laŭ mi'a opini'o kapabl'as don'i al la histori'scienc'o la sam'a'n progres'o'n kiel la teori'o de Darwin al la natur'scienc'o — al tiu pens'o ni ambaŭ est'is mal'rapid'e al'proksim'iĝ'int'a'j jam kelk'a'j'n jar'o'j'n antaŭ 1845. Kiom mem'star'e mi mem est'is progres'int'a en tiu direkt'o plej bon'e montr'as mi'a labor'aĵ'o ”La situaci'o de la labor'ant'a klas'o en Angli'o” 17 . Sed kiam mi re'renkont'iĝ'is kun Marx printemp'e de 1845 en Bruselo, li est'is komplet'e el'labor'int'a tiu'n pens'o'n kaj met'is ĝi'n al mi per preskaŭ sam'e klar'a'j vort'o'j, kiel mi resum'is ĝi'n supr'e.

El ni'a komun'a antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1872 mi cit'as jen'o'n: ”Kiom ajn ŝanĝ'iĝ'is la cirkonstanc'o'j dum la last'a'j du'dek kvin jar'o'j, la ĝeneral'a'j princip'o'j, evolu'ig'it'a'j en ĉi tiu ”Manifest'o”, en'tut'e rest'as plen'e valid'a'j ankaŭ hodiaŭ. Jen kaj jen oni dev'us pli'bon'ig'i detal'o'j'n. Kiel la ”Manifest'o” mem klar'ig'as, la praktik'a aplik'o de tiu'j princip'o'j ĉie kaj ĉiam de'pend'as de la ekzist'ant'a'j histori'a'j kondiĉ'o'j. Pro tio ankaŭ ne est'as met'it'a apart'a akcent'o sur la revoluci'a'j'n inter'ven'o'j'n, propon'it'a'j'n fin'e de la ĉapitr'o II. Tiu part'o hodiaŭ aspekt'us mult'rilat'e ali'a. Rigard'e al la grand'eg'a evolu'o de la grand'industri'o ek'de 1848 kaj la pli'bon'ig'it'a kaj progres'int'a parti'a organiz'iĝ'o de la labor'ist'a klas'o, akompan'int'a ĝi'n, rigard'e al la praktik'a'j

spert'o'j kolekt'it'a'j unu'e dum la Februar'a Revoluci'o kaj eĉ mult'e pli dum la Pariza Komun'um'o, kie unu'a'n foj'o'n la prolet'ar'o dum du monat'o'j hav'is la politik'a'n potenc'o'n, rigard'e al tio ĉi tiu program'o hodiaŭ kelk'a'lok'e est'as mal'nov'iĝ'int'a. La Komun'um'o apart'e pruv'is, ke ’la labor'ist'a klas'o ne simpl'e pov'as pren'i en posed'o'n la pret'a'n ŝtat'mekanism'o'n kaj ek'funkci'ig'i ĝi'n por si'a'j propr'a'j cel'o'j’ (Vid'u ’The Civil War in Franc'e. Address to the General Council of the International Working-Men’s Association’ London, Truelove, 1871, p. 15, kie la tem'o est'as plu'trakt'it'a). Plu'e kompren'ebl'as, ke la kritik'o pri la social'ism'a literatur'o hodiaŭ est'as mank'hav'a, ĉar ĝi nur trakt'as ĝis 1847; la sam'o koncern'as la rimark'o'j'n pri la rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j (ĉapitr'o Iv), kvankam ili nun'temp'e ankoraŭ est'as ĝust'a'j en la baz'a'j trajt'o'j, tamen en si'a prezent'o ili hodiaŭ est'as mal'nov'iĝ'int'a'j jam pro tio, ĉar la politik'a situaci'o total'e trans'form'iĝ'is kaj la histori'a evolu'o el'mond'ig'is la plej mult'a'j'n de la tie menci'it'a'j parti'o'j.

Tamen, la ’Manifest'o’ est'as histori'a dokument'o, kiu'n ni ne plu rajt'ig'as ni'n ŝanĝ'i.”

La prezent'at'a traduk'o de'ven'as de s-ro Samuel Moore, la traduk'int'o de la plej grand'a part'o de la ”Kapital'o” de Marx.

Ni komun'e tra'rigard'is ĝi'n, kaj mi al'don'is kelk'a'j'n not'o'j'n por klar'ig'i histori'a'j'n alud'o'j'n.

Londono, la 30-a de januar'o 1888 Friedrich Engels

Antaŭ'parol'o al la german'a el'don'o de 1890

Post kiam la supr'a 18 est'is skrib'it'a, de'nov'e nov'a german'a el'don'o de la ”Manifest'o” far'iĝ'is neces'a kaj ankaŭ mult'o okaz'is kun la ”Manifest'o”, kio est'as ĉi tie menci'end'a.

Du'a rus'a traduk'o — de Ver'a Zasuliĉ — aper'is en 1882 en Ĝenevo. La antaŭ'parol'o'n al tio verk'is Marx kaj mi. Bedaŭr'ind'e mi perd'is la german'a'n original'a'n manuskript'o'n, mi do dev'as re'traduk'i el la rus'a, per kio la labor'aĵ'o tut'e ne pli'bon'iĝ'as 19 . Ĝi tekst'as: ”La unu'a rus'a el'don'o de la ’Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o’ en la traduk'o de Bakunin, aper'is komenc'e de la 60-aj jar'o'j en la pres'ej'o de ’Kolokol’. Tiam la rus'a el'don'o de tiu verk'o por la okcident'o maksimum'e hav'is la signif'o'n de literatur'a kurioz'aĵ'o. Tia opini'o hodiaŭ ne plu est'us ebl'a. Kiom lim'ig'it'a est'is la kamp'o de dis'vast'ig'it'ec'o de la prolet'a mov'ad'o dum la temp'o de la unu'a publik'ig'o de la ’Manifest'o’ (januar'o 1848), plej bon'e montr'as la last'a ĉapitr'o: ’Rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j’. Tie antaŭ ĉio mank'as Ruslando kaj la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j. Est'is la temp'o, kiam Ruslando est'is la last'a grand'a rezerv'uj'o de la eŭrop'a reakci'o

kaj kiam la el'migr'ad'o al la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j absorb'is la super'flu'a'j'n fort'o'j'n de la eŭrop'a prolet'ar'o. Ambaŭ land'o'j proviz'is Eŭrop'o'n per krud'material'o'j kaj sam'temp'e serv'is kiel merkat'o'j por la vend'o de ĝi'a'j industri'a'j var'o'j. Do tiam ambaŭ land'o'j tiel aŭ aliel est'is kolon'o'j de la eŭrop'a soci'a ord'o.

Kiom ĉio ĉi hodiaŭ ŝanĝ'iĝ'is! Ĝust'e la el'eŭrop'a en'migr'ad'o ebl'ig'is la kolos'a'n evolu'o'n de la nord'amerik'a agrikultur'o, kies konkurenc'o ek'sku'as la fundament'o'j'n de la grand'a sam'e kiel de la mal'grand'a ter'propriet'o'j en Eŭrop'o. Sam'temp'e tio don'is al la Unu'iĝ'int'a'j Ŝtat'o'j la ebl'ec'o'n komenc'i la ekspluat'ad'o'n de si'a'j riĉ'a'j industri'a'j font'o'j, kaj far'i tio'n per tia energi'o kaj en tia skal'o, ke tio cert'e fin'os post mal'long'a temp'o la industri'monopol'o'n de okcident'a Eŭrop'o. Kaj ambaŭ tiu'j cirkonstanc'o'j re'efik'as revoluci'ig'e al Amerik'o mem. La mal'grand'a kaj mez'a ter'propriet'aĵ'o'j de la mem'labor'ant'a'j farm'ant'o'j, la baz'o de la tut'a politik'a ord'o de Amerik'o, est'as pli kaj pli venk'it'a per la konkurenc'o de la grand'a'j farm'bien'o'j. En la industri'a'j region'o'j sam'temp'e unu'a'n foj'o'n dis'volv'iĝ'ad'as amas'a prolet'ar'o apud ne'imag'ebl'a koncentr'iĝ'o de kapital'o'j.

Kaj nun pri Ruslando! Dum la revoluci'o 1848/49 ne nur la eŭrop'a'j monark'o'j sed ankaŭ la eŭrop'a'j burĝ'o'j vid'is en la rus'a inter'ven'o la sol'a'n sav'o'n kontraŭ la prolet'ar'o, kiu ĵus konsci'iĝ'ad'as pri si'a'j fort'o'j. Ili proklam'is la car'o'n ĉef'o de la eŭrop'a reakci'o. Hodiaŭ li sid'as kiel milit'kapt'it'o de la revoluci'o en Gatĉina, kaj Rusio form'as la avan'gard'o'n de la revoluci'a mov'ad'o de Eŭrop'o.

Est'is la task'o de la ’Komun'ist'a Manifest'o’ proklam'i la ne'evit'ebl'e antaŭ'star'ant'a'n pere'o'n de la hodiaŭ'a burĝ'a propriet'o. Sed en Ruslando ni trov'as, krom la hast'eg'e evolu'ant'a kapital'ism'a ord'o kaj la nur ĵus evolu'ant'a burĝ'a ter'propriet'o, la du'on'o'n de la ter'o kiel komun'a'n propriet'o'n de la kamp'ar'an'o'j.

Nun la demand'o: Ĉu la rus'a kamp'ar'an'a komun'um'o, tiu tamen jam tre degener'it'a form'o de origin'a komun'a propriet'o je ter'o, pov'as trans'ir'i al la pli alt'a komun'ism'a form'o de la ter'propriet'o, aŭ ĉu ĝi antaŭ'e dev'as tra'ir'i la sam'a'n procez'o'n de dis'solv'iĝ'o, kiu karakteriz'as la histori'a'n evolu'o'n de la Okcident'o?

La hodiaŭ sol'e ebl'a respond'o al tiu demand'o est'as la sekv'a. Se la rus'a revoluci'o far'iĝ'os la signal'o por labor'ist'a revoluci'o en la Okcident'o, tiel ke ambaŭ komplet'ig'os unu la ali'a'n, tiam la hodiaŭ'a rus'a komun'a propriet'o pov'as serv'i kiel el'ir'punkt'o de komun'ism'a evolu'o.”

Londono, la 21-an de januar'o 1882.

Nov'a pol'a traduk'o aper'is proksim'um'e sam'temp'e en Ĝenevo: ”Manifest Komunistyczny”.

Krom'e aper'is nov'a dan'a traduk'o en ”Socialdemokratisk Bibliotek”, Kopenhago 1885. Ĝi bedaŭr'ind'e ne est'as tut'e komplet'a. Kelk'a'j esenc'a'j part'o'j mank'as, kiu'j por la traduk'int'o ŝajn'e est'is mal'facil'a'j, kaj krom'e jen kaj jen rimark'ebl'as spur'o'j de supr'aĵ'ec'o, kiu'j est'as mal'agrabl'e rimark'ebl'a'j, des pli ĉar oni vid'as en la labor'o, ke la traduk'int'o kun iom pli da zorg'em'o pov'int'us far'i bon'eg'a'n traduk'o'n.

En la jar'o 1886 aper'is nov'a franc'a traduk'o en ”Le Social'ist'e”, Parizo; ĝi est'as la ĝis nun plej bon'a, kiu aper'is.

Post ĝi sam'jar'e aper'is hispan'a traduk'o, unu'e en la Madrida ”El Social'ist'a” kaj post'e kiel broŝur'o: ”Manifest'o del Partido Comunista” por Carlos Marx y F. Engels, Madrid, Administración de ”El Social'ist'a”, Hernán Cortes 8.

Kiel kurioz'aĵ'o'n mi ankoraŭ menci'as, ke en 1887 oni ofert'is al konstantinopol'a el'don'ist'o la manuskript'o'n de armen'a traduk'o. La bon'ul'o tamen ne kuraĝ'is pres'i i'o'n, sur kiu aper'as la nom'o Marx kaj opini'is, ke pli bon'e la traduk'int'o mem aper'u kiel verk'int'o, kio'n tiu tamen rifuz'is.

Post kiam en Angli'o plur'foj'e est'is re'pres'it'a foj'e tiu foj'e ali'a pli aŭ mal'pli erar'a amerik'a traduk'o, fin'e aper'is aŭtentik'a traduk'o en la jar'o 1888. Ĝi de'ven'as de mi'a amik'o Samuel Moore kaj antaŭ la pres'o est'as ankoraŭ'foj'e komun'e tra'rigard'it'a de ni ambaŭ. La titol'o est'as: ”Manifest'o of the Communist Party”, by Karl Marx and Frederick Engels. Authorized English Trans'lati'o'n, edited and annotaded by Frederick Engels, 1888, London, William Reeves, 185 Fleet st. E. C. Kelk'a'j'n not'o'j'n de tiu el'don'o mi trans'pren'is en la ĉi tie prezent'it'a'n.

La ”Manifest'o” hav'is propr'a'n biografi'o'n. En la moment'o de la aper'o entuziasm'e bon'ven'ig'it'a de la tiam ankoraŭ mal'grand'a avan'gard'o de la scienc'a social'ism'o (kiel pruv'as la traduk'o'j menci'it'a'j en la unu'a antaŭ'parol'o), ĝi baldaŭ est'is prem'it'a de la reakci'o en la mal'antaŭ'o'n post la mal'venk'o de la parizaj labor'ist'o'j en juni'o 1848 kaj fin'e ”laŭ'leĝ'e” proskrib'it'a per la kondamn'o kontraŭ la kolon'a'j komun'ist'o'j, en novembr'o 1852 20 . Kiam la labor'ist'a mov'ad'o, kalkul'it'a ek'de la Februar'a

Revoluci'o, mal'aper'is de la publik'a scen'ej'o, ankaŭ la ”Manifest'o” mal'aper'is en la fon'o.

Kiam la eŭrop'a labor'ist'a klas'o de'nov'e est'is sufiĉ'e re'fort'iĝ'int'a por nov'a atak'o kontraŭ la potenc'o de la reg'ant'a'j klas'o'j, kre'iĝ'is la Inter'naci'a Labor'ist'a Asoci'o. Ĝi hav'is la cel'o'n kun'fand'i en unu grand'a'n arme'a'n korp'o'n la tut'a'n batal'pret'a'n labor'ist'ar'o'n de Eŭrop'o kaj Amerik'o. Pro tio ĝi ne pov'is el'ir'i de la princip'o'j prezent'it'a'j en la ”Manifest'o”. Ĝi dev'is hav'i program'o'n, kiu ne ferm'u la pord'o'n al la angl'a'j sindikat'o'j, la franc'a'j, belg'a'j, ital'a'j kaj hispan'a'j Proudhon-ist'o'j kaj al la german'a'j Lassalle-an'o'j 21 . Tiu program'o — la en'konduk'o al la statut'o de la Inter'naci'o — est'is skiz'it'a de Marx kun majstr'ec'o, kiu'n eĉ Bakunin kaj la anarki'ist'o'j agnosk'is. Laŭ Marx la fin'fin'a venk'o de la princip'o'j fiks'it'a'j en la ”Manifest'o”

ven'os sol'e el la intelekt'a evolu'o de la labor'ist'a klas'o, kiu neces'e rezult'as el la unu'ig'it'a'j ag'o'j kaj diskut'ad'o'j. La event'o'j kaj sort'o'ŝanĝ'o'j en la batal'o kontraŭ la kapital'o, pli la mal'venk'o'j ol la venk'o'j, ne pov'is mal'help'i montr'i al la batal'int'o'j la ne'sufiĉ'ec'o'n de ili'a'j ĝis'nun'a'j ĉio'pov'a'j rimed'o'j kaj mal'ferm'i ili'a'j'n kap'o'j'n por pli profund'a kompren'o de la ver'a'j kondiĉ'o'j por la labor'ist'a emancip'ad'o. Kaj Marx prav'is. La labor'ist'a klas'o de 1874, kiam la Inter'naci'o est'is mal'fond'it'a, est'is tut'e ali'a ol tiu de 1864, kiam ĝi est'is fond'it'a. La Proudhon-ism'o en la roman'lingv'a'j land'o'j, la specif'a Lassalle-ism'o en Germanio est'is mort'ant'a'j kaj eĉ la si'a'temp'e konservativ'eg'a'j angl'a'j

sindikat'o'j mal'rapid'e ating'is la punkt'o'n, kiam en la jar'o 1887 la prezid'ant'o de ili'a kongres'o en Swansea pov'is deklar'i en ili'a nom'o: ”La kontinent'a social'ism'o por ni perd'is si'a'n terur'ec'o'n”. La kontinent'a social'ism'o — sed tio jam en 1887 est'is nur la teori'o prezent'it'a en la ”Manifest'o”. Kaj tiel cert'a'grad'e la histori'o de la ”Manifest'o” spegul'as la histori'o'n de la modern'a labor'ist'a mov'ad'o ek'de 1848. Nun'temp'e ĝi sen'dub'e est'as la plej dis'vast'ig'it'a, la plej inter'naci'a produkt'o de la tut'a social'ism'a literatur'o, la komun'a program'o de mult'a'j milion'o'j de labor'ist'o'j ĉiu'land'a'j de Siberio ĝis Kalifornio.

Kaj tamen, kiam ĝi aper'is, ni ne est'us rajt'int'a'j nom'i ĝi'n social'ist'a manifest'o. Sub social'ist'o'j en 1847 oni kompren'is du spec'o'j'n da hom'o'j. Unu'flank'e tem'is pri adept'o'j de divers'a'j utopi'ec'a'j sistem'o'j, special'e la Owen-ist'o'j en Angli'o kaj la Fourier-ist'o'j en Franci'o, ambaŭ jam tiam ŝrump'iĝ'int'a'j al nur'a'j mal'rapid'e for'mort'ant'a'j sekt'o'j. Ali'flank'e la plej mult'spec'a'j soci'a'j ĉarlatan'o'j, kiu'j per si'a'j ĉio'pov'a'j medicin'aĵ'o'j kaj per ĉia'spec'a flik'ad'o vol'is help'i for'ig'i la soci'a'j'n mank'o'j'n, sen ajn'a danĝer'o por la kapital'o kaj profit'o. En ambaŭ kaz'o'j tem'as pri hom'o'j star'int'a'j ekster la labor'ist'a mov'ad'o kaj prefer'e serĉ'int'a'j sub'ten'o'n ĉe la ”kler'a'j” klas'o'j. Tamen tiu part'o de la labor'ist'ar'o, kiu est'is konvink'it'a pri la ne'sufiĉ'ec'o de nur'a'j politik'a'j re'form'o'j kaj postul'is total'a'n re'konstru'o'n de la soci'o, tiu part'o si'a'temp'e si'n nom'is komun'ist'a. Est'is nur mal'glat'e el'labor'it'a, nur instinkt'a, foj'e iom krud'a komun'ism'o; sed ĝi est'is sufiĉ'e potenc'a, por kre'i du sistem'o'j'n de la utopi'ec'a komun'ism'o, en Franci'o la ”ikari'a'n” de Cabet, en Germanio tio'n de Weitling. Social'ism'o en 1847 est'as burĝ'a mov'ad'o, komun'ism'o est'as labor'ist'a mov'ad'o. La social'ism'o, almenaŭ sur la kontinent'o, est'is salon'akcept'ebl'a, la komun'ism'o est'is la rekt'a kontraŭ'o. Kaj ĉar ni jam tiam tre firm'e opini'is, ke ”la emancip'ad'o de la labor'ist'a klas'o dev'as est'i la far'o de la labor'ist'a klas'o mem”, dum neni'u moment'o pov'is ek'est'i dub'o, kiu'n el la du nom'o'j ni elekt'os. Ankaŭ post'e neniam ven'is al ni la pens'o refut'i ĝi'n.

”Prolet'o'j el ĉiu'j land'o'j, unu'iĝ'u!” — Nur mal'mult'a'j voĉ'o'j respond'is, kiam ni vok'is tiu'j'n vort'o'j'n en la mond'o'n, antaŭ nun jam 42 jar'o'j, ĉe la antaŭ'tag'o de la unu'a pariza revoluci'o, kiam la prolet'ar'o aper'is kun si'a'j propr'a'j postul'o'j. Sed la 28an de septembr'o 1864 la prolet'o'j de la plej mult'a'j okcident'eŭrop'a'j land'o'j unu'iĝ'is en la Inter'naci'a Labor'ist'a Asoci'o, glor'memor'e. Tamen, la Inter'naci'o mem nur viv'is naŭ jar'o'j'n.

Sed ke ankoraŭ viv'as la de ĝi fond'it'a etern'a lig'o de la prolet'o'j el ĉiu'j land'o'j, pli fort'e viv'as ol iam ajn, por tio ne ekzist'as pli bon'a atest'ant'o ol la hodiaŭ'a tag'o. Ĉar hodiaŭ, kiam mi skrib'as ĉi tiu'j'n lini'o'j'n, la eŭrop'a kaj amerik'a prolet'ar'o'j unu'a'n foj'o'n inspekt'as si'a'j'n batal'fort'o'j'n, mobiliz'it'a'j'n kiel unu arme'o, sub unu flag'o kaj por unu proksim'a cel'o: por la ok'hor'a leĝ'e garanti'end'a normal'a labor'tag'o, proklam'it'a jam de la Ĝeneva Kongres'o de la Inter'naci'o en 1866 kaj de'nov'e de la Pariza Labor'ist'a Kongres'o en 1889 22 . Kaj la spektakl'o de la hodiaŭ'a tag'o mal'ferm'os la okul'o'j'n al la kapital'ist'o'j kaj

ter'posed'ant'o'j de ĉiu'j land'o'j pri tio, ke ver'e hodiaŭ la prolet'o'j el ĉiu'j land'o'j unu'iĝ'is.

Se nur Marx ankoraŭ star'us apud mi, por tio'n vid'i propr'a'okul'e!

Londono, la 1-a de maj'o 1890 F. Engels

Antaŭ'parol'o al la du'a pol'a el'don'o de 1892

La fakt'o, ke far'iĝ'is neces'a nov'a pol'a el'don'o de la ”Komun'ist'a Manifest'o”, don'as motiv'o'n por divers'a'j konsider'o'j.

Unu'e est'as rimark'ind'e, ke last'a'temp'e la ”Manifest'o” far'iĝ'is kriteri'o por la evolu'o de la grand'industri'o sur la eŭrop'a kontinent'o. Tiom, kiom en difin'it'a land'o la grand'industri'o pli'vast'iĝ'as, tiom ankaŭ kresk'as inter la labor'ist'o'j de la sam'a land'o la postul'o je klar'ig'o'j pri ili'a pozici'o kiel labor'ist'a klas'o rilat'e al la posed'ant'a'j klas'o'j, dis'vast'iĝ'as inter ili la social'ist'a mov'ad'o kaj kresk'as la akir'bezon'o al la ”Manifest'o”. Tiel ne nur la stat'o de la labor'ist'a mov'ad'o sed ankaŭ la evolu'o'stat'o de la grand'industri'o en ĉiu land'o pov'as est'i sufiĉ'e preciz'e mezur'at'a per la nombr'o da ekzempler'o'j de la ”Manifest'o”, dis'vast'ig'it'a en la lingv'o de la land'o.

Laŭ tio la pol'a el'don'o indik'as decid'a'n progres'o'n de la pol'a industri'o. Kaj ke tiu progres'o ek'de la last'a el'don'o, aper'int'a antaŭ dek jar'o'j, ver'e okaz'is, pri tio ne pov'as est'i dub'o. La Rusia Pollando, Kongres'o-Pollando 23 far'iĝ'is la grand'a industri'distrikt'o de la rusia regn'o. Dum la rusia grand'industri'o est'as sporad'e dis'sem'it'a — unu part'o ĉe la Finn'a Golf'o, ali'a part'o en la Centr'o (Moskvo kaj Vladimir), tri'a part'o ĉe la Nigr'a

kaj Azov'a Mar'o'j, ankoraŭ ali'a'j dis'sem'it'a'j, — la pol'a industri'o est'as kun'prem'it'a sur relativ'e et'a teritori'o kaj ĝu'as la avantaĝ'o'j'n kaj mal'avantaĝ'o'j'n de tiu koncentr'iĝ'o. La avantaĝ'o'j'n re'kon'is la konkur'ant'a'j rus'a'j fabrik'ant'o'j, kiam ili postul'is protekt'a'j'n import'dogan'o'j'n kontraŭ Pollando, malgraŭ si'a ard'a dezir'o trans'form'i la pol'o'j'n en rus'o'j'n. La mal'avantaĝ'o'j — por la pol'a'j fabrik'ant'o'j kaj por la rus'a reg'ist'ar'o — montr'iĝ'is en la rapid'a dis'vast'iĝ'o de social'ist'a'j ide'o'j inter la pol'a'j labor'ist'o'j kaj en la kresk'ant'a akir'bezon'o pri la ”Manifest'o”.

Sed la rapid'a evolu'o de la pol'a industri'o, super'int'a la rus'a'n, est'as si'a'vic'e nov'a pruv'o por la ne'esting'ebl'a viv'o'fort'o de la pol'a popol'o kaj nov'a garanti'o por ĝi'a antaŭ'star'ant'a naci'a re'star'ig'o. Sed la re'star'ig'o de sen'de'pend'a fort'a Pollando est'as afer'o koncern'ant'a ne nur la pol'o'j'n sed ni'n ĉiu'j'n. Sincer'a inter'naci'a kun'ag'ad'o de la eŭrop'a'j naci'o'j nur ebl'as, se ĉiu el tiu'j naci'o'j est'os plen'e aŭtonom'a en si'a propr'a dom'o. La revoluci'o de 1848, sub prolet'a flag'o, ig'is la prolet'a'j'n batal'int'o'j'n nur far'i la labor'o'n de la burĝ'ar'o, se ankaŭ ties testament'o-real'ig'int'o'j Louis Bonapart'e kaj Bismarck 24 ating'ig'is la sen'de'pend'ec'o'n de Italio, Germanio, Hungari'o; sed Pollandon, kiu ek'de 1792 est'is far'int'a pli mult'e por la revoluci'o ol ĉiu'j tri land'o'j kun'e, Pollandon oni las'is al si'a propr'a sort'o, kiam ĝi en 1863 mal'venk'is pro la dek'obl'a rus'a super'fort'o 25 . La

sen'de'pend'ec'o'n de Pollando la nobel'ar'o nek pov'is konserv'i nek re'akir'i; al la burĝ'ar'o ĝi hodiaŭ almenaŭ est'as indiferent'a. Kaj tamen ĝi est'as neces'o por la harmoni'a kun'ag'ad'o de la eŭrop'a'j naci'o'j. Nur la jun'a pol'a prolet'ar'o pov'as el'batal'i ĝi'n, kaj en ties man'o'j ĝi est'as sekur'a. Nom'e, la labor'ist'o'j de la tut'a ceter'a Eŭrop'o sam'e bezon'as la sen'de'pend'ec'o'n de Pollando kiel la pol'a'j labor'ist'o'j mem.

Londono, la 10-a de februar'o 1892 F. Engels

Antaŭ'parol'o al la ital'a el'don'o de 1893

Al la ital'a leg'ant'o
La publik'ig'o de la ”Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o”

sam'temp'is preciz'e preskaŭ je la tag'o kun la 18-a de mart'o 1848, kiam okaz'is la revoluci'o'j de Milano kaj Berlin, kiam en la centr'o de la eŭrop'a kontinent'o unu'flank'e kaj de la Mediterane'o ali'flank'e lev'iĝ'is du naci'o'j, kiu'j ĝis tiam est'is mal'fort'ig'it'a'j pro teritori'a dis'hak'it'ec'o kaj intern'a'j kverel'o'j kaj pro tio sub'iĝ'int'a'j sub fremd'a reg'ad'o. Dum Italio est'is sub'ig'it'a al la imperi'estr'o de Aŭstrio, Germanio dev'is port'i, se ankaŭ ne tiel rekt'e, la ne mal'pli pez'a'n jug'o'n de la car'o de ĉiu'j rus'o'j. La efik'o'j de la 18-a de mart'o 1848 liber'ig'is Italion kaj Germanion el tiu hont'o. Se ambaŭ grand'a'j naci'o'j est'is re'star'ig'it'a'j kaj cert'a'grad'e re'don'it'a'j al si mem en la temp'o inter 1848 ĝis 1871, tiam, kiel dir'is Karl Marx, tio okaz'is pro tio, ĉar la sam'a'j hom'o'j, kiu'j sufok'is la revoluci'o'n de 1848, far'iĝ'is kontraŭ'vol'e ties testament'o-real'ig'ant'o'j.

La revoluci'o est'is tiam ĉie la far'o de la labor'ist'a klas'o. Est'is la labor'ist'a klas'o, kiu star'ig'is la barikad'o'j'n pag'ant'e per si'a viv'o. Nur la labor'ist'o'j de Parizo, kiam ili fal'ig'is la reg'ist'ar'o'n, hav'is la deklar'it'a'n cel'o'n, fal'ig'i la burĝ'a'n reĝim'o'n. Sed kiom ajn ili konsci'is la ne'evit'ebl'a'n antagonism'o'n, ekzist'int'a'n inter ili'a propr'a klas'o kaj la burĝ'ar'o, nek la ekonomi'a progres'o de la land'o nek la spirit'a evolu'o de la franc'a'j labor'ist'a'j amas'o'j est'is ating'int'a tiu'n grad'o'n, kiu est'us ebl'ig'int'a re'organiz'o'n de la soci'o. Pro tio fin'e la frukt'o'j'n de la revoluci'o en'poŝ'ig'is la kapital'ist'a klas'o. En la ali'a'j land'o'j, kiel Italio, Germanio, Aŭstrio, Hungari'o, la labor'ist'o'j ek'de la komenc'o far'is neni'o'n ali'a'n ol help'i al la burĝ'ar'o akir'i la potenc'o'n. Tamen en neni'u land'o est'as ebl'a la reg'ad'o de la burĝ'ar'o sen naci'a sen'de'pend'ec'o. Tial la revoluci'o de 1848 dev'is sekv'ig'i la unu'ec'o'n kaj sen'de'pend'ec'o'n de la naci'o'j, kiu'j ĝis tiam ne hav'is ili'n: Italio, Germanio, Hungari'o, Pollando sekv'os si'a'temp'e.

Kvankam la revoluci'o de 1848 ne est'is social'ist'a revoluci'o, ĝi tamen eben'ig'is la voj'o'n al tia, pret'ig'is al ĝi la teren'o'n. Kun la evolu'o de la grand'industri'o en ĉiu'j land'o'j la burĝ'a reĝim'o dum la last'a'j 45 jar'o'j est'is kre'int'a mult'nombr'a'n, koncentr'it'a'n kaj fort'a'n prolet'ar'o'n, est'is produkt'int'a — por uz'i esprim'o'n el la ”Manifest'o” — si'a'n propr'a'n tomb'o'fos'ist'o'n. Sen re'star'ig'o de la sen'de'pend'ec'o kaj sen unu'ec'o de ĉiu eŭrop'a naci'o est'us real'ig'it'a nek la inter'naci'a unu'iĝ'o de la prolet'ar'o nek trankvil'a kompren'em'a kun'ag'ad'o de tiu'j naci'o'j por ating'i komun'a'j'n cel'o'j'n. Oni nur imag'u komun'a'n inter'naci'a'n ag'ad'o'n de ital'a'j, hungar'a'j, german'a'j, pol'a'j, rus'a'j labor'ist'o'j sub la politik'a'j cirkonstanc'o'j antaŭ 1848!

La batal'eg'o'j de 1848 do ne est'is van'a'j, ankaŭ ne van'a'j la 45 jar'o'j, kiu'j dis'ig'as ni'n de tiu revoluci'a etap'o. La frukt'o'j ek'matur'iĝ'as, kaj mi nur dezir'as, ke la publik'ig'o de ĉi tiu ital'a traduk'o de la ”Manifest'o” est'u bon'a antaŭ'sign'o por la venk'o de la ital'a prolet'ar'o, tiel, kiel tio est'is la publik'ig'o de la original'o por la inter'naci'a revoluci'o.

La ”Manifest'o” just'e akcept'as la revoluci'a'n rol'o'n, kiu'n lud'is la kapital'ism'o dum la pas'int'ec'o. La unu'a kapital'ism'a naci'o est'is Italio. La fin'o de la feŭd'a mez'epok'o kaj la komenc'o de la modern'a kapital'ism'a epok'o est'as mark'it'a'j per grand'a figur'o — per la ital'o Dant'e, kiu sam'temp'e est'is la last'a poet'o de la mez'epok'o kaj la unu'a poet'o de la modern'a temp'o. Hodiaŭ, sam'e kiel ĉirkaŭ la jar'o 1300, komenc'iĝ'as nov'a histori'a epok'o. Ĉu Italio donac'os la nov'a'n Dant'e, kiu proklam'os la nask'i ̧horon de la prolet'a epok'o?

Londono, la 1-a de februar'o 1893 Friedrich Engels

Manifest'o De La Komun'ist'a Parti'o

Fantom'o hant'as en Eŭrop'o — la fantom'o de komun'ism'o.

Ĉiu'j potenc'o'j de la mal'nov'a Eŭrop'o alianc'iĝ'is por sankt'a ĉas'kampanj'o kontraŭ tiu fantom'o: la Pap'o 26 kaj la Car'o 27 , Metternich 28 kaj Guizot 29 , franc'a'j radikal'ul'o'j kaj german'a'j polic'ist'o'j.

Kie est'as tiu opozici'a parti'o, kiu de si'a'j reg'ant'a'j kontraŭ'ul'o'j ne est'as mis'fam'ig'it'a kiel komun'ist'a? Kie est'as la opozici'a parti'o, kiu ne est'is re'ĵet'int'a la stigmat'iz'a'n riproĉ'o'n de komun'ism'o kaj al la pli progres'int'a'j opozici'ul'o'j kaj al si'a'j reakci'a'j kontraŭ'ul'o'j?

Du afer'o'j sekv'as el tiu fakt'o.

La komun'ism'o jam est'as agnosk'it'a mem kiel potenc'o de ĉiu'j eŭrop'a'j potenc'o'j.

Est'as urĝ'a temp'o, ke la komun'ist'o'j antaŭ la tut'a mond'o mal'kaŝ'e prezent'u si'a'j'n vid'punkt'o'j'n, si'a'j'n cel'o'j'n, si'a'j'n tendenc'o'j'n kontraŭ'met'ant'e al la fantom'fabel'o pri la komun'ism'o manifest'o'n de la parti'o mem.

Por tiu cel'o komun'ist'o'j de plej divers'a'j naci'o'j kun'ven'is en Londono kaj skiz'is la sekv'a'n Manifest'o'n, publik'ig'ot'a'n en la lingv'o'j angl'a, franc'a, german'a, ital'a, flandr'a kaj dan'a.

I. Burĝ'o'j kaj prolet'o'j 30

La histori'o de la tut'a ĝis'nun'a soci'o 31 est'as la histori'o de klas'batal'o'j.

Liber'ul'o kaj sklav'o, patrici'o kaj pleb'an'o, baron'o kaj servut'ul'o, gild'an'o kaj sub'majstr'o, unu'vort'e, sub'prem'ant'o'j kaj sub'prem'at'o'j, star'is unu kontraŭ la ali'a en daŭr'a opozici'o,

hav'is sen'inter'romp'a'n batal'o'n, foj'e kaŝ'e — foj'e mal'kaŝ'e, batal'o'n, kiu ĉiu'foj'e fin'iĝ'is per revoluci'a trans'form'o de la tut'a soci'o aŭ per komun'a pere'o de la batal'int'a'j klas'o'j.

En la antaŭ'a'j epok'o'j de la histori'o ni preskaŭ ĉie trov'as komplet'a'n struktur'iĝ'o'n de la soci'o en divers'a'j'n klas'o'j'n, mult'spec'a'n grad'ig'o'n de la soci'a'j rang'o'j. En la antikv'a Romo ni hav'as patrici'o'j'n, kavalir'o'j'n, pleb'an'o'j'n, sklav'o'j'n; en la Mez'epok'o — feŭd'a'j'n sinjor'o'j'n, vasal'o'j'n, gild'an'o'j'n, sub'majstr'o'j'n, servut'ul'o'j'n, kaj al'don'e al tio specif'a'j'n rangogradigojn en preskaŭ ĉiu el tiu'j klas'o'j.

La modern'a burĝ'a soci'o, el'ir'int'a el la ruin'o'j de la feŭd'a soci'o, ne for'ig'is la klas'a'j'n antagonism'o'j'n. Ĝi nur met'is nov'a'j'n klas'o'j'n, nov'a'j'n sub'prem'kondiĉ'o'j'n, nov'a'j'n batal'form'o'j'n sur la lok'o'n de la mal'nov'a'j.

Sed ni'a epok'o, la epok'o de la burĝ'ar'o, disting'iĝ'as per tio, ke ĝi simpl'ig'is la klas'a'j'n antagonism'o'j'n. La tut'a soci'o pli kaj pli fend'iĝ'as en du grand'a'j'n mal'amik'a'j'n kamp'o'j'n, en du grand'a'j'n klas'o'j'n, unu al la ali'a rekt'e kontraŭ'a: burĝ'ar'o kaj prolet'ar'o.

El la servut'ul'o'j de la Mez'epok'o far'iĝ'is la palis'burĝ'o'j 32 de

la unu'a'j urb'o'j; el ĉi tiu palis'burĝ'ar'o evolu'is la unu'a'j element'o'j de la burĝ'ar'o.

La mal'kovr'o de Amerik'o, la ĉirkaŭ'navig'ad'o de Afrik'o kre'is al la est'iĝ'ant'a burĝ'ar'o nov'a'n ag'ad'teren'o'n. La orient'hind'a kaj ĉin'a merkat'o'j, la koloni'ig'o de Amerik'o, la komerc'o kun la koloni'o'j, en'tut'e la mult'iĝ'o de inter'ŝanĝ'aĵ'o'j kaj var'o'j don'is al la komerc'ad'o, al la navig'ad'o, al la industri'o prosper'o'n antaŭ'e ne'kon'at'a'n kaj per tio rapid'a'n dis'volv'o'n al la revoluci'a element'o en la dis'fal'ant'a feŭd'a soci'o.

La ĝis'nun'a feŭd'a aŭ gild'a funkci'ad'o de la industri'o ne plu sufiĉ'is por la bezon'o'j kresk'int'a'j kun la nov'a'j merkat'o'j. La manufaktur'o anstataŭ'is ĝi'n. La gild'estr'o'j'n for'puŝ'is la industri'a mez'a klas'o; la labor'divid'o inter la divers'a'j kooperacioj mal'aper'is antaŭ la labor'divid'o en la unu'op'a labor'ej'o mem.

Sed daŭr'e kresk'is merkat'o'j, daŭr'e kresk'is la bezon'o. Ankaŭ la manufaktur'o ne plu sufiĉ'is. Do la vapor'o kaj la maŝin'ar'o revoluci'ig'is la industri'a'n produkt'ad'o'n. Sur la lok'o'n de la manufaktur'o ven'is la modern'a grand'industri'o, sur la lok'o'n de la industri'a mez'a klas'o ven'is la industri'milion'ul'o'j, la ĉef'o'j de komplet'a'j industri'a'j arme'o'j, la modern'a'j burĝ'o'j.

La grand'industri'o est'is establ'int'a la mond'a'n merkat'o'n, kiu'n prepar'is la mal'kovr'o de Amerik'o. La mond'a merkat'o don'is ne'mezur'ebl'a'n evolu'o'n al la komerc'o, al la navig'ad'o, al la land'a'j komunik'lig'o'j. Tiu evolu'o si'a'vic'e re'efik'is pli'ampleks'ig'e al la industri'o, kaj sam'e kiom etend'iĝ'is industri'o, komerc'o, navig'ad'o, fer'voj'o'j, sam'e tiom la burĝ'ar'o dis'volv'iĝ'is mult'ig'ant'e si'a'j'n kapital'o'j'n, puŝ'ant'e en la fon'o'n ĉiu'j'n klas'o'j'n hered'it'a'j'n el la Mez'epok'o.

Ni do vid'as, kiel la modern'a burĝ'ar'o mem est'as produkt'o de long'a evolu'voj'o, de vic'o da revoluci'o'j en la sfer'o'j de produkt'ad'o kaj inter'ŝanĝ'o.

Ĉiu paŝ'o de tiu evolu'o de la burĝ'ar'o est'is akompan'at'a de konform'a politik'a progres'o. Sub'prem'it'a klas'o dum la feŭd'sinjor'a reg'ad'o, arm'it'a kaj si'n'mem'administr'int'a asoci'o en la mez'epok'a komun'um'o 33 , jen sen'de'pend'a urb'a respublik'o, jen tri'a impost'o'dev'a klas'o de la monarki'o, post'e dum la temp'o de la manufaktur'o kontraŭ'pez'o al la nobel'ar'o en la du'on'feŭd'a aŭ en la absolut'a monarki'o, en'tut'e ĉef'a baz'o de la grand'a'j monarki'o'j, fin'fin'e ĝi batal'akir'is la ekskluziv'a'n politik'a'n potenc'o'n en modern'a reprezent'a ŝtat'o 34 ek'de la establ'o de la grand'industri'o kaj de la mond'a merkat'o. La modern'a ŝtat'pov'o nur est'as komitat'o administr'ant'a la komun'a'j'n afer'o'j'n de la tut'a burĝ'a klas'o.

La burĝ'ar'o lud'is en la histori'o alt'grad'e revoluci'a'n rol'o'n.

Kie la burĝ'ar'o akir'is la potenc'o'n, ĝi detru'is ĉiu'j'n feŭd'a'j'n, patriark'a'j'n idili'a'j'n rilat'o'j'n. Ĝi sen'kompat'e dis'ŝir'is la bunt'a'j'n feŭd'a'j'n lig'il'o'j'n, kiu'j lig'is la hom'o'n al si'a natur'a super'ul'o, kaj las'is neniu'n ali'a'n lig'il'o'n inter hom'o kaj hom'o krom la nud'a mem'interes'o, krom la sen'anim'a ”kontant'a mono'pag'o”. Ĝi

dron'ig'is en la glaci'a'n akv'o'n de la ego'ism'a kalkul'ad'o la sankt'a'j'n trem'o'j'n de pi'a ekstaz'o, de kavalir'a entuziasm'o, de filistr'a sentimental'ec'o. Ĝi dis'solv'is la person'a'n dign'o'n en la inter'ŝanĝ'valor'o'n kaj met'is sur la lok'o'n de sen'nombr'a'j leĝ'e garanti'it'a'j kaj bon'e akir'it'a'j liber'ec'o'j la unu'sol'a'n sen'skrupul'a'n ag'ad'liber'ec'o'n. Unu'vort'e, sur la lok'o'n de ekspluat'ad'o, vual'it'a'n per religi'a'j kaj politik'a'j iluzi'o'j, ĝi met'is la ekspluat'ad'o'n mal'kaŝ'a'n, impertinent'a'n, rekt'a'n, brutal'a'n.

La burĝ'ar'o sen'ig'is de ĝi'a aŭreol'o ĉiu'j'n ag'o'j'n ĝis nun honor'ind'a'j'n kaj rigard'it'a'j'n per pi'a timid'ec'o. Ĝi trans'form'is la kurac'ist'o'n, la jur'ist'o'n, la pastr'o'n, la poet'o'n, la scienc'ul'o'n al si'a'j pag'it'a'j dung'a'j labor'ist'o'j.

La burĝ'ar'o for'ŝir'is de la famili'a'j rilat'o'j ties kor'tuŝ'e sentimental'a'n vual'o'n kaj redukt'is ĝi'n al pur'a mon'rilat'o.

La burĝ'ar'o mal'kaŝ'is, kiel la brutal'a fort'o'montr'o de la reakci'o tiom admir'it'a ĉe la Mez'epok'o, trov'is si'a'n konven'a'n komplet'ig'o'n en la plej inert'a mal'diligent'ad'o. Ĝi est'is la unu'a, kiu pruv'is, kiom kapabl'as far'i la ag'ad'o de la hom'o. Ĝi real'ig'is mir'ind'aĵ'o'j'n, kiu'j super'as la egiptajn piramid'o'j'n, romiajn akv'o'dukt'o'j'n kaj gotik'a'j'n katedral'o'j'n. Ĝi far'is ekspedici'o'j'n mult'e pli grand'a'j'n ol la popol'migr'ad'o'j kaj kruc'milit'o'j 35 .

La burĝ'ar'o ne pov'as ekzist'i sen revoluci'ig'i sen'inter'romp'e la produkt'ad'o-instrument'o'j'n, do sekv'e la produkt'ad'o-rilat'o'j'n, do ĉiu'j'n soci'a'j'n rilat'o'j'n. Sed, kontraŭ'e al tio, ne'ŝanĝ'it'a konserv'ad'o de la mal'nov'a'j produkt'ad'o-manier'o'j est'is la plej grav'a ekzist'o'kondiĉ'o de ĉiu'j antaŭ'a'j industri'a'j klas'o'j. La konstant'a

revoluci'ig'o de la produkt'ad'o, la sen'inter'romp'a sku'ad'o de ĉiu'j soci'a'j stat'o'j, la etern'a'j ne'cert'ec'o kaj mov'iĝ'o disting'as la epok'o'n de la burĝ'ar'o dis'de ĉiu'j ali'a'j antaŭ'a'j. Ĉiu'j fiks'e en'rust'iĝ'int'a'j rilat'o'j kun si'a post'sekv'o de mal'nov'e honor'ind'a'j imag'o'j kaj vid'punkt'o'j est'as dis'solvat'a'j, ĉiu'j nov'e form'iĝ'int'a'j mal'nov'iĝ'as antaŭ ol ili pov'as rigid'iĝ'i. Ĉio solid'a kaj daŭr'a for'vapor'iĝ'as, ĉio sankt'a est'as profan'at'a, kaj la hom'o'j fin'fin'e est'as dev'ig'at'a'j rigard'i per sobr'a'j okul'o'j si'a'n viv'pozici'o'n, si'a'j'n reciprok'a'j'n rilat'o'j'n.

La bezon'o al daŭr'e pli etend'it'a merkat'o por si'a'j var'o'j pel'as la burĝ'ar'o'n ĉirkaŭ la tut'a'n ter'glob'o'n. Ĉie ĝi dev'as en'nest'iĝ'i, ĉie kultiv'ad'i, ĉie star'ig'i inter'lig'o'j'n.

Per si'a ekspluat'ad'o de la mond'a merkat'o la burĝ'ar'o don'is al la produkt'ad'o kaj konsum'ad'o en ĉiu land'o kosmopolit'a'n karakter'o'n. Je la grand'a bedaŭr'o de la reakci'ul'o'j ĝi for'tir'is la naci'a'n grund'o'n el sub la pied'o'j de la industri'o. La eg'e mal'nov'a'j naci'a'j industri'o'j est'as detru'it'a'j kaj ankoraŭ est'as detru'at'a'j ĉiu'tag'e. Ili est'as for'puŝ'at'a'j per nov'a'j industri'o'j, kies en'konduk'o far'iĝ'as viv'o'decid'a por ĉiu'j civiliz'it'a'j naci'o'j; per industri'o'j pri'labor'ant'a'j ne plu en'land'a'j'n krud'material'o'j'n, sed krud'material'o'j'n, kiu'j ven'as el plej for'a'j region'o'j kaj kies produkt'o'j ne nur est'as konsum'at'a'j en la land'o mem, sed sam'temp'e en ĉiu'j mond'part'o'j. Sur la lok'o'n de la mal'nov'a'j bezon'o'j, kontent'ig'it'a'j per la en'land'a'j produkt'o'j, ven'as nov'a'j, kiu'j postul'as por si'a kontent'ig'o produkt'o'j'n de la plej for'a'j land'o'j kaj klimat'o'j. La mal'nov'a'n lok'a'n kaj naci'a'n mem'sufiĉ'o'n kaj izol'it'ec'o'n anstataŭ'as ĉi'e'n-direkt'a komunik'ad'o, ĉiu'flank'a inter'de'pend'ec'o de la naci'o'j. Kaj kiel en la materi'a tiel ankaŭ en la spirit'a produkt'ad'o. La spirit'a'j produkt'o'j de la unu'op'a'j naci'o'j far'iĝ'as komun'a posed'o. La naci'a unu'flank'ec'o kaj lim'ig'it'ec'o pli kaj far'iĝ'as ne'ebl'a, kaj el la mult'a'j naci'a'j kaj lok'a'j literatur'o'j el'form'iĝ'as mond'a literatur'o.

La burĝ'ar'o tir'as ĉiu'j'n naci'o'j'n, ankaŭ la plej barbar'a'j'n, en la civilizaci'o'n per la rapid'a pli'bon'ig'o de ĉiu'j produkt'ad'o'instrument'o'j, per la sen'fin'e pli'facil'ig'it'a komunik'ad'o. La mal'alt'a'j prez'o'j de ĝi'a'j var'o'j est'as la pez'a artileri'o, per kiu ĝi ter'e'n dis'bat'as ĉiu'j'n ĉin'a'j'n mur'o'j'n, per kiu ĝi dev'ig'as al kapitulac'o la plej obstin'a'n kontraŭ'fremd'ul'a'n mal'am'o'n de la barbar'o'j. Ĝi dev'ig'as ĉiu'j'n naci'o'j'n al'propr'ig'i al si la produkt'ad'o'manier'o'n de la burĝ'ar'o, se ili ne vol'as pere'i; ĝi dev'ig'as ili'n, en'konduk'i ĉe si mem la tiel nom'at'a'n civilizaci'o'n, t. e. far'iĝ'i burĝ'o. Unu'vort'e, ĝi kre'as al si mond'o'n laŭ si'a propr'a imag'o.

La burĝ'ar'o sub'ig'is la kamp'ar'o'n al la reg'ad'o de la urb'o. Ĝi kre'is grand'eg'a'j'n urb'o'j'n, ĝi alt'grad'e pli'grand'ig'is la nombr'o'n de la urb'a loĝ'ant'ar'o kompar'e al la kamp'ar'a, tiel el'ŝir'int'e konsider'ind'a'n part'o'n de la loĝ'ant'ar'o el la idiot'ec'o de la kamp'ar'a viv'o. Kiel ĝi far'is de'pend'a la kamp'ar'o'n de la urb'o, tiel ĝi far'is de'pend'a'j la barbar'a'j'n kaj du'on'barbar'a'j'n land'o'j'n de la civiliz'it'a'j, la kamp'ar'an'a'j'n popol'o'j'n — de la burĝ'a'j popol'o'j, la orient'o'n de la okcident'o.

La burĝ'ar'o pli kaj pli nul'ig'as la dis'split'iĝ'o'n de la produkt'ad'o'rimed'o'j, de la posed'aĵ'o kaj de la loĝ'ant'ar'o. Ĝi amas'e kun'ig'is la loĝ'ant'ar'o'n, centraliz'is la produkt'ad'o'rimed'o'j'n kaj koncentr'is la propriet'o'n en mal'mult'a'j'n man'o'j'n. La neces'a sekv'o de tio est'is la politik'a centraliz'o. Sen'de'pend'a'j, aŭ nur mal'firm'e lig'it'a'j provinc'o'j kun mal'sam'a'j interes'o'j, leĝ'o'j, reg'ist'ar'o'j kaj dogan'sistem'o'j est'is kun'prem'it'a'j en unu naci'o'n, kun unu reg'ist'ar'o, unu leĝ'ar'o, unu naci'a klas'interes'o, unu dogan'lim'o.

Dum si'a apenaŭ cent'jar'a klas'a reg'ad'o la burĝ'ar'o kre'is pli da amas'a'j kaj pli da kolos'a'j produkt'ad'o-fort'o'j ol ĉiu'j antaŭ'a'j generaci'o'j kun'e. Sub'jug'ig'o de natur'fort'o'j al la hom'o, maŝin'ar'o, aplik'ad'o de la kemi'o por industri'o kaj agr'o'kultur'o, vapor'ŝip'ad'o, fer'voj'o'j, elektr'a'j telegraf'o'j, kultiv'ad'o de komplet'a'j mond'part'o'j, navig'ebl'ig'o de river'o'j, tut'a'j loĝ'ant'ar'o'j kvazaŭ el'prem'it'a'j el la ter'o — kiu antaŭ'a jar'cent'o antaŭ'sent'is, ke tia'j produkt'ad'o-fort'o'j dorm'et'is en la sin'o de la soci'a labor'o?

Ni do vid'is: La produkt'ad'o-rimed'o'j kaj la rimed'o'j de inter'komunik'ad'o sur'baz'e de kiu'j form'iĝ'is la burĝ'ar'o, est'is kre'it'a'j en la feŭd'a soci'o. Dum cert'a evolu'ŝtup'o de ĉi tiu'j rimed'o'j de produkt'ad'o kaj inter'komunik'ad'o la cirkonstanc'o'j, sub kiu'j la feŭd'a soci'o produkt'is kaj inter'ŝanĝ'is, la feŭd'a organiz'ad'o de la agrikultur'o kaj manufaktur'o, unu'vort'e, la feŭd'a'j propriet'o-rilat'o'j, ne plu respond'is al la jam evolu'int'a'j produkt'iv'a'j fort'o'j. Ili mal'help'is la produkt'ad'o'n anstataŭ ĝi'n akcel'i. Ili ŝanĝ'iĝ'is al sam'e mult'a'j katen'o'j. Ili dev'is est'i romp'it'a'j, ili est'is romp'it'a'j.

Sur ili'a'n lok'o'n ven'is la liber'a konkurenc'o kun politik'a kaj soci'a konstituci'o'j adapt'it'a'j al ĝi, kun la ekonomi'a kaj politik'a reg'ad'o'j de la burĝ'a klas'o.

Antaŭ ni'a'j okul'o'j okaz'as simil'a mov'iĝ'o. La modern'a burĝ'a societ'o kun si'a'j rilat'o'j de produkt'ad'o, inter'ŝanĝ'ad'o kaj propriet'o, do soci'o, kiu el'sorĉ'is tia'j'n gigant'a'j'n rimed'o'j'n de produkt'ad'o kaj inter'ŝanĝ'ad'o, simil'as al la magi'ist'o, kiu ne plu kapabl'as reg'i la infer'a'j'n potenc'o'j'n, kiu'j'n li el'vok'is. Ek'de jar'dek'o'j la histori'o de la industri'o kaj de la komerc'o est'as nur la histori'o de ribel'ad'o de la modern'a'j produkt'iv'a'j fort'o'j kontraŭ la modern'a'j produkt'ad'o-rilat'o'j, kontraŭ la propriet'o'rilat'o'j, kiu'j est'as la ekzist'o'kondiĉ'o'j de la burĝ'ar'o kaj de ĝi'a reg'ad'o. Sufiĉ'as menci'i la komerc'kriz'o'j'n, kiu'j, period'e re'ven'ant'a'j, ĉiam pli minac'e dub'ind'ig'as la ekzist'o'n de la tut'a burĝ'a soci'o. Dum la komerc'kriz'o'j regul'e est'as detru'at'a ne nur grand'a part'o de la produkt'it'a'j var'o'j, sed ankaŭ de la jam kre'it'a'j produkt'iv'a'j fort'o'j. Dum tiu'j kriz'o'j eksplod'as soci'a epidemi'o, kiu al ĉiu'j antaŭ'a'j epok'o'j est'us ŝajn'int'a absurd'aĵ'o — la epidemi'o de la tro'produkt'ad'o. Subit'e la soci'o si'n trov'as re'puŝ'it'a al stat'o de por'moment'a barbar'ec'o; ŝajn'as al ĝi, kvazaŭ mal'sat'mizer'o, ĉio'n neni'ig'a milit'o est'as for'tranĉ'int'a de ĝi ĉiu'j'n nutr'aĵ'o'j'n; ŝajn'as neni'ig'it'a'j la industri'o, la komerc'o. Kaj kial? Ĉar ĝi posed'as tro da civilizaci'o, tro da nutr'aĵ'o'j, tro da industri'o, tro da komerc'o. La al ĝi dispon'ebl'a'j produkt'iv'a'j fort'o'j ne plu serv'as al la dis'volv'iĝ'o de la burĝ'a'j propriet'o'rilat'o'j; kontraŭ'e, ili far'iĝ'is por tiu'j rilat'o'j tro gigant'a'j kaj est'as brems'at'a'j per ili; kaj kiam tiu'j produkt'iv'a'j fort'o'j venk'as ĉi tiu'n mal'help'aĵ'o'n, ili mal'ord'ig'as la tut'a'n burĝ'a'n soci'o'n, minac'as la ekzist'o'n de la burĝ'a propriet'o. La burĝ'a'j rilat'o'j far'iĝ'is tro mal'vast'a'j por en'ten'i la de ĝi kre'it'a'n riĉ'aĵ'o'n. — Per kio la burĝ'ar'o venk'as la kriz'o'j'n? Unu'flank'e per la dev'ig'it'a detru'o de amas'o da produkt'iv'a'j fort'o'j; ali'flank'e per la konker'o de nov'a'j merkat'o'j kaj la ĝis'fund'a ekspluat'ad'o de mal'nov'a'j merkat'o'j. Do per kio? Per tio, ke ĝi prepar'as pli kompleks'a'j'n kaj pli gigant'a'j'n kriz'o'j'n redukt'ant'e la rimed'o'j'n por prevent'i la kriz'o'j'n.

La arm'il'o'j, per kiu'j la burĝ'ar'o fal'ig'is la feŭd'ism'o'n, nun direkt'iĝ'as kontraŭ la burĝ'ar'o mem.

Sed la burĝ'ar'o ne nur forĝ'is la arm'il'o'j'n, kiu'j port'os al ĝi la mort'o'n; ĝi ankaŭ gener'is la hom'o'j'n, kiu'j uz'os tiu'j'n arm'il'o'j'n — la modern'a'j'n labor'ist'o'j'n, la prolet'o'j'n.

Sam'e kiom dis'volv'iĝ'as la burĝ'ar'o, t. e. la kapital'o, sam'e tiom dis'volv'iĝ'as la prolet'ar'o, la klas'o de la modern'a'j labor'ist'o'j, kiu'j viv'os nur tiom long'e kiom ili trov'os labor'o'n, kaj kiu'j trov'os labor'o'n nur tiom long'e kiom ili'a labor'o kresk'ig'as la kapital'o'n. Tiu'j labor'ist'o'j, kiu'j dev'as vend'i si'n po'pec'e, est'as var'o'j kiel ĉiu ali'a komerc'a artikl'o kaj tial regul'e el'met'at'a'j al ĉiu'j ŝanĝ'iĝ'o'j de la konkurenc'o, al ĉiu'j ŝancel'iĝ'ad'o'j de la merkat'o.

La labor'o de la prolet'o'j perd'is ĉiu'n mem'star'a'n karakter'o'n kaj per tio ĉiu'n al'log'o'n por la labor'ist'o'j pro la pli'vast'iĝ'ant'a uz'ad'o de maŝin'o'j kaj la labor'divid'o. Ili far'iĝ'is nur'a al'don'aĵ'o de la maŝin'o, de kiu est'as postulat'a nur la plej simpl'a, plej monoton'a, plej facil'e lern'ebl'a man'mov'o. La kost'o'j, kiu'j'n kaŭz'as la labor'ist'o, lim'iĝ'as pro tio preskaŭ nur al la nutr'aĵ'o, kiu'j'n li bezon'as por si'a viv'ten'o kaj por la gener'ad'o de si'a ras'o. La prez'o de var'o, sekv'e ankaŭ de la labor'o, egal'as al ties produkt'o-kost'o'j. Sam'e kiom kresk'ad'as la mal'agrabl'ec'o de la labor'o, sam'e tiom mal'kresk'as la salajr'o. Ankoraŭ pli, sam'e kiom kresk'ad'as la maŝin'ar'o kaj labor'divid'o, sam'e tiom ankaŭ kresk'ad'as la labor'kvant'o, ĉu pro pli'mult'iĝ'o de labor'o postulat'a dum fiks'it'a temp'o, ĉu pro pli'alt'ig'it'a rapid'ec'o de maŝin'o'j ktp.

La modern'a industri'o trans'form'is la mal'grand'a'n meti'ej'o'n de la patriark'a majstr'o en la grand'a'n fabrik'o'n de industri'a kapital'ist'o. Labor'ist'a'j amas'o'j, kun'prem'it'a'j en la fabrik'o, est'as organiz'it'a'j kiel soldat'o'j. Kiel simpl'a'j industri'soldat'o'j ili est'as met'it'a'j sub la komand'o'n de komplet'a hierarki'o de sub'oficir'o'j kaj oficir'o'j. Ili ne nur est'as sklav'o'j de la burĝ'a klas'o, en la burĝ'a ŝtat'o, ili est'as ĉiu'tag'e kaj ĉiu'hor'e sklav'ig'at'a'j de la maŝin'o, de la kontrol'ist'o kaj antaŭ ĉio de la unu'op'a'j fabrik'ant'a'j burĝ'o'j mem. Ju pli mal'kaŝ'e ĝi proklam'as la gajn'o'n kiel si'a'n cel'o'n, des pli pedant'a, malic'a, fanatik'a est'as tiu despot'ec'o.

Ju mal'pli la man'labor'o bezon'as lert'ec'o'n kaj fort'o'n, t. e. ju pli la modern'a industri'o evolu'as, des pli la labor'o de la vir'o'j est'as for'puŝ'at'a per la labor'o de la vir'in'o'j. Diferenc'o'j laŭ seks'o kaj aĝ'o ne plu hav'as soci'a'n valor'o'n por la labor'ist'a klas'o.

Ĉiu'j est'as labor'instrument'o'j, kiu'j kaŭz'as mal'sam'a'j'n kost'o'j'n laŭ aĝ'o kaj seks'o.

Apenaŭ la ekspluat'ad'o de la labor'ist'o far'e de la fabrik'posed'ant'o ating'is tiu'n punkt'o'n, ke li ricev'as si'a'n salajr'o'n en kontant'a mon'o, tuj atak'as li'n la ali'a'j part'o'j de la burĝ'ar'o: la dom'posed'ant'o, la vend'ej'estr'o, la lombard'ist'o ktp.

La ĝis'nun'a'j sub'a'j tavol'o'j de la mez'a klas'o, la et'industri'ist'o'j, komerc'ist'o'j kaj rent'ul'o'j, la meti'ist'o'j kaj kamp'ar'an'o'j, ĉiu'j ĉi klas'o'j sink'as en la prolet'ar'o'n, part'e pro tio, ĉar venk'it'a en la konkurenc'o kun la pli grand'a'j kapital'ist'o'j, ili'a et'a kapital'o ne sufiĉ'as por la funkci'ig'ad'o de grand'a industri'o, part'e pro tio, ĉar ili'a lert'ec'o far'iĝ'as sen'valor'a pro nov'a'j produkt'ad'o-manier'o'j. Tial la prolet'ar'o de'ven'as el ĉiu'j klas'o'j de la loĝ'ant'ar'o.

La prolet'ar'o tra'ir'as divers'a'j'n evolu'ŝtup'o'j'n. Ĝi'a batal'o kontraŭ la burĝ'ar'o komenc'iĝ'as kun si'a ekzist'o.

Komenc'e batal'is unu'op'a'j labor'ist'o'j, post'e la labor'ist'o'j de unu fabrik'o, post'e la labor'ist'o'j de profesi'o'branĉ'o en unu lok'o kontraŭ tiu individu'a burĝ'o, kiu rekt'e ekspluat'as ili'n. Ili direkt'as si'a'j'n atak'o'j'n ne nur kontraŭ la burĝ'a'j produkt'ad'o'kondiĉ'o'j, sed ankaŭ kontraŭ la produkt'ad'o-instrument'o'j mem; ili detru'as la fremd'a'j'n konkurenc'a'j'n var'o'j'n, ili dis'bat'as la maŝin'o'j'n, brul'ig'as la fabrik'o'j'n, ili prov'as re'akir'i la mal'aper'int'a'n pozici'o'n de la mez'epok'a labor'ul'o.

Sur tiu ŝtup'o la labor'ist'o'j form'as amas'o'n dis'sem'it'a'n tra la tut'a land'o kaj dis'split'ig'it'a'n per la konkurenc'o. Amas'a solidar'ec'o de la labor'ist'o'j ankoraŭ ne est'as sekv'o de ili'a propr'a unu'iĝ'o, sed sekv'o de unu'iĝ'o de la burĝ'ar'o, kiu dev'as mov'i kaj provizor'e ankoraŭ pov'as mov'i la prolet'ar'o'n por ating'i si'a'j'n propr'a'j'n politik'a'j'n cel'o'j'n. Sur ĉi tiu ŝtup'o la prolet'o'j do ne batal'as kontraŭ si'a'j mal'amik'o'j, sed kontraŭ la mal'amik'o'j de si'a'j mal'amik'o'j, kontraŭ la rest'aĵ'o'j de la absolut'a monarki'o, la ter'posed'ant'o'j, la ne'industri'a'j burĝ'o'j, la et'burĝ'o'j. Tiel la tut'a histori'a mov'ad'o est'as koncentr'it'a en la man'o'j de la burĝ'ar'o; ĉiu tiel akir'it'a venk'o est'as venk'o de la burĝ'ar'o.

Sed kun la dis'volv'iĝ'o de la industri'o ne nur pli'mult'iĝ'as la prolet'ar'o; ĝi est'as koncentr'at'a en pli grand'a'j'n amas'o'j'n, kresk'as ĝi'a fort'o, kiu'n ĝi pli sent'as. Intern'e de la prolet'ar'o la interes'o'j, la viv'situaci'o'j pli kaj pli inter'egal'iĝ'as, ĉar la maŝin'ar'o pli kaj pli for'viŝ'as la diferenc'o'j'n de la labor'o preskaŭ ĉie sub'e'n prem'ant'a la salajr'o'n sur sam'e mal'alt'a'n nivel'o'n. — La kresk'ant'a konkurenc'o de la burĝ'ar'o inter si kaj la komerc'kriz'o'j rezult'ant'a'j el tio far'as la salajr'o'n de la labor'ist'o'j ĉiam pli mal'stabil'a. La ĉiam pli rapid'e progres'ant'a sen'ĉes'a pli'bon'iĝ'o de la maŝin'ar'o ĉiam pli mal'cert'ig'as ili'a'n tut'a'n viv'situaci'o'n. La kolizi'o'j inter la unu'op'a labor'ist'o kaj la unu'op'a burĝ'o ĉiam pli ek'hav'as la karakter'o'n de kolizi'o inter du klas'o'j. La labor'ist'o'j komenc'as fond'i koalici'o'j'n kontraŭ la burĝ'o'j; ili kun'iĝ'as por defend'i si'a'n salajr'o'n. Ili mem fond'as konstant'a'j'n asoci'o'j'n, por proviant'i si'n por okaz'a'j ribel'o'j. Kelk'a'lok'e la batal'o'j far'iĝ'as ribel'o'j.

De temp'o al temp'o la labor'ist'o'j venk'as, sed nur provizor'e. La propr'a rezult'o de ili'a'j batal'o'j ne est'as la sen'per'a sukces'o, sed la daŭr'e etend'iĝ'ant'a unu'iĝ'o de la labor'ist'o'j. Tio'n help'as la kresk'ant'a'j rimed'o'j de komunik'ad'o, produkt'at'a'j de la grand'industri'o kaj kun'lig'ant'a'j la divers'lok'a'j'n labor'ist'o'j'n.

Nur neces'as kun'lig'o, por centraliz'i la mult'a'j'n ĉie sam'karakter'a'j'n lok'a'j'n batal'o'j'n al naci'a batal'o, al klas'batal'o. Sed ĉiu klas'batal'o est'as politik'a batal'o. Kaj la unu'iĝ'o'n, por kies ating'o la burĝ'o'j de la mez'epok'o kun si'a'j mizer'a'j ŝose'o'j bezon'is jar'cent'o'j'n, la modern'a'j prolet'o'j per la fer'voj'o'j real'ig'os dum mal'mult'a'j jar'o'j.

Ĉi tiu organiz'iĝ'o de la prolet'ar'o al klas'o, kaj per tio al politik'a parti'o, ĉiu'moment'e est'as de'nov'e romp'at'a per la konkurenc'o inter la labor'ist'o'j mem. Sed ĉiam de'nov'e ĝi re'kre'iĝ'as, pli fort'e, pli firm'e, pli potenc'e. Ĝi el'dev'ig'as la re'kon'o'n de iu'j interes'o'j de la labor'ist'o'j en leĝ'a form'o, el'uz'ant'e la skism'o'j'n de la burĝ'ar'o inter si. Ekzempl'o est'as la leĝ'o pri dek'hor'a labor'tag'o en Angli'o.

En'tut'e la kolizi'o'j de la mal'nov'a soci'o mult'rilat'e akcel'as la evolu'o'n de la prolet'ar'o. La burĝ'ar'o trov'iĝ'as en konstant'a batal'o: Unu'e kontraŭ la aristokrati'o; post'e kontraŭ tiu'j part'o'j de la burĝ'ar'o mem, kies interes'o'j far'iĝ'as kontraŭ'a'j al la progres'o de la industri'o; daŭr'e kontraŭ la burĝ'ar'o de ekster'land'o. Dum ĉiu'j ĉi batal'o'j ĝi sent'as si'n dev'ig'it'a apelaci'i al la prolet'ar'o, uz'ant'e ties help'o'n kaj tiel en'tir'ant'e ĝi'n en la politik'a'n mov'ad'o'n. Ĝi mem do tiel dispon'ig'as al la prolet'ar'o si'a'j'n propr'a'j'n element'o'j'n de politik'a kaj ĝeneral'a kler'ec'o, ali'vort'e, ĝi don'as al la prolet'ar'o la arm'il'o'j'n por batal'o kontraŭ la burĝ'ar'o.

Pli'e, kiel ni vid'is, per la progres'o de la industri'o tut'a'j part'o'j de la reg'ant'a klas'o est'as sub'e'n ĵet'at'a'j en la prolet'ar'o'n aŭ almenaŭ minac'at'a'j en si'a'j ekzist'o'kondiĉ'o'j. Ankaŭ ili proviz'as la prolet'ar'o'n per amas'o da kler'ig'a'j element'o'j.

Dum la temp'o'j, fin'e, kiam la klas'batal'o proksim'iĝ'as al decid'o, la procez'o de dis'solv'iĝ'o intern'e de la reg'ant'a klas'o, intern'e de la tut'a mal'nov'a soci'o far'iĝ'as tiel impet'a, akr'a, ke et'a part'o de la reg'ant'a klas'o for'las'as si'a'n klas'o'n kaj al'iĝ'as al la revoluci'a klas'o, al la klas'o port'ant'a en si'a'j man'o'j la est'ont'ec'o'n. Sam'e kiel antaŭ'e part'o de la nobel'ar'o trans'ir'is al la burĝ'ar'o, tiel nun part'o de la burĝ'ar'o trans'ir'as al la prolet'ar'o, kaj apart'e part'o de la burĝ'a'j ideolog'o'j, kiu'j ating'is per stud'ad'o la teori'a'n kompren'o'n de la tut'a histori'a mov'ad'o.

De ĉiu'j klas'o'j star'ant'a'j hodiaŭ vid'al'vid'e al la burĝ'ar'o, nur la prolet'ar'o est'as ver'e revoluci'a klas'o. La ali'a'j klas'o'j degener'as kaj mal'aper'as kun la grand'industri'o, kies plej esenc'a produkt'o est'as la prolet'ar'o.

La mez'a'j klas'o'j, la et'industri'ist'o, la et'komerc'ist'o, la meti'ist'o, la kamp'ar'an'o — ili ĉiu'j batal'as kontraŭ la burĝ'ar'o, por sav'i si'a'n ekzist'o'n kiel mez'a'j klas'o'j antaŭ la pere'o. Sekv'e ili ne est'as revoluci'a'j sed konservativ'a'j. Eĉ pli, ili est'as reakci'a'j, ili klopod'as retro'turn'i la rad'o'n de la histori'o. Se ili est'as revoluci'a'j, tiam nur rilat'e la por ili antaŭ'star'ant'a'n trans'ir'o'n al la prolet'ar'o. Pro tio ili defend'as ne si'a'j'n aktual'a'j'n sed si'a'j'n est'ont'a'j'n interes'o'j'n, tiel for'las'ant'e si'a'n propr'a'n star'punkt'o'n por trans'ir'i al tiu de la prolet'ar'o.

La ĉifon'prolet'ar'o 36 , tiu pasiv'a putr'aĵ'o de la plej mal'alt'a'j tavol'o'j de la mal'nov'a soci'o, est'as part'e en'tir'at'a en la mov'ad'o'n

per la prolet'a revoluci'o. Laŭ si'a tut'a viv'situaci'o ĝi inklin'os est'i sub'aĉet'ebl'a por reakci'a'j intrig'o'j.

En la viv'kondiĉ'o'j de la prolet'ar'o jam est'as detru'it'a'j la viv'kondiĉ'o'j de la mal'nov'a soci'o. La prolet'o est'as sen posed'aĵ'o; li'a rilat'o al edz'in'o kaj infan'o'j ne plu hav'as i'o'n komun'a'n kun la burĝ'a famili'a rilat'o. La modern'a industri'a labor'o, la modern'a sub'jug'ig'o sub la kapital'o'n, sam'a en Angli'o kiel en Franci'o, en Amerik'o kiel en Germanio, sen'ig'is li'n de ĉiu naci'a karakter'o. Por li la leĝ'o'j, la moral'o, la religi'o nur est'as mult'a'j burĝ'a'j antaŭ'juĝ'o'j, mal'antaŭ kiu'j si'n kaŝ'as sam'e mult'a'j burĝ'a'j interes'o'j.

Ĉiu'j antaŭ'a'j klas'o'j, kiu'j est'is konker'int'a'j por si la reg'ad'o'n, klopod'is sekur'ig'i al si la jam akir'it'a'n viv'status'o'n sub'met'int'e la tut'a'n soci'o'n sub la kondiĉ'o'j'n de si'a al'propr'ig'o. La prolet'o'j pov'as konker'i la soci'a'j'n produkt'iv'a'j'n fort'o'j'n nur, se ili neni'ig'os si'a'n propr'a'n ĝis'nun'a'n, kaj tiel la tut'a'n ĝis'nun'a'n manier'o'n de al'propr'ig'o. La prolet'o'j hav'as neni'o'n propr'a'n por sekur'ig'i, ili dev'as detru'i ĉiu'j'n ĝis'nun'a'j'n sekur'ec'o'j'n kaj asekur'o'j'n de la privat'a propriet'o.

Ĉiu'j ĝis'nun'a'j mov'ad'o'j est'is mov'ad'o'j de minoritat'o'j aŭ en la interes'o de minoritat'o'j. La prolet'ar'a mov'ad'o est'as la mem'star'a mov'ad'o de la grand'eg'a majoritat'o en la interes'o de la grand'eg'a majoritat'o. La prolet'ar'o, la plej mal'supr'a tavol'o de la nun'a soci'o, ne pov'as lev'iĝ'i, nek ek'star'i, sen ke est'u eksplod'ig'it'a la tut'a super'struktur'o de la tavol'o'j, form'ant'a'j la oficial'a'n soci'o'n.

Laŭ la form'o, kvankam ne laŭ en'hav'o, la batal'o de la prolet'ar'o kontraŭ la burĝ'ar'o est'as komenc'e naci'a batal'o. La prolet'ar'o de ĉiu land'o kompren'ebl'e unu'e dev'as regul'ig'i si'a'j'n afer'o'j'n kun la propr'a burĝ'ar'o.

Desegn'ant'e la plej ĝeneral'a'j'n evolu'faz'o'j'n de la prolet'ar'o, ni sekv'is la pli aŭ mal'pli kaŝ'it'a'n civit'an'a'n milit'o'n intern'e de ekzist'ant'a soci'o ĝis tiu punkt'o, kie ĝi eksplod'os kiel mal'kaŝ'a revoluci'o kaj la prolet'ar'o establ'as si'a'n reg'ad'o'n per la per'fort'a de'tron'ig'o de la burĝ'ar'o.

Kiel ni vid'is, ĉiu ĝis'nun'a soci'o baz'iĝ'is je la antagonism'o inter sub'prem'int'a'j kaj sub'prem'it'a'j klas'o'j. Sed por pov'i sub'prem'i klas'o'n, ĝi dev'as hav'i tia'j'n sekur'ig'it'a'j'n kondiĉ'o'j'n, en kies kadr'o ĝi almenaŭ pov'as el'ten'i si'a'n sklav'ec'a'n ekzist'ad'o'n.

La servut'ul'o per'labor'is la status'o'n de membr'o de la servut'ec'a komun'um'o, sam'e kiel la et'burĝ'o evolu'is al burĝ'o sub la jug'o de la feŭd'a absolut'ism'o. Kontraŭ'e, la modern'a labor'ist'o, anstataŭ supr'e'n'lev'iĝ'i per la industri'a progres'o, sink'as ĉiam pli kaj pli profund'e'n sub la kondiĉ'o'j'n de si'a propr'a klas'o. La labor'ist'o far'iĝ'as mal'riĉ'eg'ul'o, kaj la paŭperism'o evolu'ad'as pli rapid'e ol la loĝ'ant'ar'o kaj riĉ'ec'o. Per tio klar'e evident'iĝ'as, ke la burĝ'ar'o est'as mal'kapabl'a ankoraŭ pli long'e rest'i la reg'ant'a klas'o de la soci'o, al'trud'ant'e al la soci'o la viv'kondiĉ'o'j'n de si'a klas'o kiel ĉio'n'regul'ig'a leĝ'o. Ĝi est'as mal'kapabl'a reg'i, ĉar ĝi mal'kapabl'as sekur'ig'i la ekzist'ad'o'n al si'a sklav'o eĉ intern'e de ties sklav'ec'o, ĉar ĝi est'as dev'ig'it'a las'i sink'i li'n en situaci'o'n, kie ĝi dev'as nutr'i li'n anstataŭ est'i nutr'at'a de li.

La soci'o ne plu pov'as viv'i sub tia burĝ'ar'o, t.e. ĝi'a viv'o ne plu est'as akord'ig'ebl'a kun la soci'o.

La esenc'a kondiĉ'o por la ekzist'ad'o kaj por la reg'ad'o de la burĝ'a klas'o est'as la amas'ig'o de riĉ'aĵ'o'j en la man'o'j de privat'ul'o'j, la kre'ad'o kaj kresk'ad'o de la kapital'o; la kondiĉ'o por la kapital'o est'as la dung'a labor'o. La dung'a labor'o ekskluziv'e baz'iĝ'as je la konkurenc'o de la labor'ist'o'j inter si. La progres'o de la industri'o, kies sen'vol'a kaj sen'kontraŭ'star'a port'ant'o est'as la burĝ'ar'o, met'as sur la lok'o'n de la izol'iĝ'o de la labor'ist'o'j per la konkurenc'o si'a'n revoluci'a'n unu'iĝ'o'n per la asoci'iĝ'o. Do la evolu'o de la grand'industri'o el'tir'as sub la pied'o'j de la burĝ'ar'o la baz'o'n mem, sur kiu ĝi produkt'as kaj al'propr'ig'as al si la produkt'o'j'n. Ĝi produkt'as antaŭ ĉio si'a'n propr'a'n tomb'o'fos'ist'o'n. Ĝi'a pere'o kaj la venk'o de la prolet'ar'o est'as sam'e ne'evit'ebl'a'j.

II. Prolet'o'j kaj komun'ist'o'j

Kia est'as la rilat'o de la komun'ist'o'j al la prolet'o'j kiel tut'o?

La komun'ist'o'j ne est'as apart'a parti'o kontraŭ la ali'a'j labor'ist'a'j parti'o'j.

Ili ne hav'as interes'o'j'n apart'a'j'n de la tut'a prolet'ar'o.

Ili star'ig'as neniu'j'n sekt'ec'a'j'n princip'o'j'n, laŭ kiu'j ili vol'as fason'i la prolet'a'n mov'ad'o'n.

La komun'ist'o'j disting'iĝ'as de la ali'a'j prolet'a'j parti'o'j nur per tio: 1. En la divers'a'j naci'a'j batal'o'j de la prolet'o'j ili el'star'ig'as kaj respekt'ig'as la komun'a'j'n interes'o'j'n de la tut'a prolet'ar'o, sen'de'pend'a'j'n de la naci'ec'o.

2. En la divers'a'j evolu'ŝtup'o'j, kiu'j'n tra'pas'as la batal'o inter prolet'ar'o kaj burĝ'ar'o, ili ĉiam reprezent'as la interes'o'j'n de la tut'a mov'ad'o.

Do, la komun'ist'o'j praktik'e est'as la plej energi'a, ĉiam antaŭ'e'n'puŝ'a part'o de la labor'ist'a'j parti'o'j de ĉiu'j land'o'j; ili'a avantaĝ'o rilat'e la ali'a'n amas'o'n de la prolet'ar'o est'as, ke ili dispon'as ek'kon'o'j'n pri la kondiĉ'o'j, la marŝ'lini'o kaj la ĝeneral'a'j rezult'o'j de la prolet'a mov'ad'o.

La plej proksim'a cel'o de la komun'ist'o'j est'as la sam'a kiel ĉe ĉiu'j ali'a'j prolet'a'j parti'o'j: form'ad'o de la prolet'ar'o al klas'o, fal'ig'o de la burĝ'ar'a reg'ad'o, konker'o de la politik'a potenc'o flank'e de la prolet'ar'o.

La teori'a'j koncept'o'j de la komun'ist'o'j tut'e ne baz'iĝ'as je ide'o'j aŭ princip'o'j invent'it'a'j aŭ mal'kovr'it'a'j de tiu aŭ ali'a mond're'form'ant'o.

Ili nur est'as ĝeneral'a'j esprim'o'j de real'a'j kondiĉ'o'j de ekzist'ant'a klas'batal'o, de histori'a mov'ad'o okaz'ant'a antaŭ ni'a'j okul'o'j. La for'ig'o de ĝis'nun'a'j propriet'o-rilat'o'j ne est'as apart'a trajt'o disting'ant'a la komun'ism'o'n.

Ĉiu'j propriet'o-rilat'o'j est'is subjekt'o de daŭr'a histori'a ŝanĝ'o, de daŭr'a histori'a trans'form'iĝ'o.

La Franc'a Revoluci'o ekzempl'e for'ig'is la feŭd'a'n propriet'o'n favor'e al la burĝ'a.

Kio disting'as la komun'ism'o'n, ne est'as la ĝeneral'a for'ig'o de la propriet'o, sed la for'ig'o de la burĝ'a propriet'o.

Sed la modern'a burĝ'a privat'a propriet'o est'as la last'a kaj plej perfekt'a esprim'o de sistem'o de kre'ad'o kaj al'propr'ig'o de produkt'o'j, kiu baz'iĝ'as sur klas'a'j antagonism'o'j, sur la ekspluat'ad'o de unu'j far'e de la ali'a'j.

Ĉi-senc'e la komun'ist'o'j pov'as resum'i si'a'n teori'o'n per jen'a sol'a fraz'o: for'ig'o de la privat'a propriet'o.

Oni riproĉ'is al ni, komun'ist'o'j, ke ni vol'as for'ig'i la person'e akir'it'a'n mem per'labor'it'a'n propriet'aĵ'o'n. La propriet'aĵ'o'n, kiu form'as la baz'o'n de ĉiu'j person'a'j liber'ec'o, ag'ad'o kaj mem'star'ec'o.

Per'labor'it'a, akir'it'a, mem'gajn'it'a propriet'aĵ'o! Ĉu vi parol'as pri la et'burĝ'a, et'kamp'ar'an'a propriet'aĵ'o, kiu antaŭ'ir'is la burĝ'a'n propriet'aĵ'o'n? Ni ne dev'as for'ig'i ĝi'n, la evolu'o de la industri'o for'ig'is ĝi'n kaj ĝi'n for'ig'ad'as ĉiu'tag'e.

Aŭ ĉu vi parol'as pri la modern'a burĝ'a privat'a propriet'aĵ'o?

Sed ĉu la dung'a labor'o, la labor'o de la prolet'o hav'ig'as al li propriet'aĵ'o'n? Neniel. Ĝi kre'as la kapital'o'n, t.e. tiu'n propriet'aĵ'o'n, kiu ekspluat'as la dung'a'n labor'o'n. Kaj tiu nur kresk'as, kondiĉ'e, ke ĝi produkt'as nov'a'n dung'a'n labor'o'n por pov'i de'nov'e ekspluat'i tiu'n dung'a'n labor'o'n. La propriet'aĵ'o en si'a nun'temp'a form'o baz'iĝ'as sur la antagonism'o inter kapital'o kaj dung'a labor'o. Ni rigard'u ambaŭ flank'o'j'n de tiu antagonism'o.

Est'i kapital'ist'o ne nur signif'as hav'i pur'e person'a'n sed soci'a'n status'o'n en la produkt'ad'o. La kapital'o est'as kolektiv'a produkt'o kaj pov'as est'i ek'mov'ig'it'a nur per komun'a ag'ad'o de mult'a'j membr'o'j, ja fin'fin'e nur per la komun'a ag'ad'o de ĉiu'j membr'o'j de la soci'o.

La kapital'o do ne est'as person'a, ĝi est'as soci'a potenc'o.

Se do la kapital'o est'as trans'format'a en komun'a'n propriet'aĵ'o'n, aparten'ant'a'n al ĉiu'j membr'o'j de la soci'o, tiam person'a propriet'aĵ'o ne trans'form'iĝ'as en soci'a'n. Nur la soci'a karakter'o de la propriet'aĵ'o trans'form'iĝ'as. Ĝi perd'as si'a'n klas'a'n karakter'o'n.

Ni pren'u la dung'a'n labor'o'n.

La mez'a prez'o de la dung'a labor'o est'as la minimum'o de la salajr'o, t.e. la kvant'o de nutr'aĵ'o'j, neces'a'j por viv'ten'i la labor'ist'o'n kiel labor'ist'o. Sekv'e, kio'n la dung'it'o al'propr'ig'as al si per si'a labor'o, nur sufiĉ'as por re'produkt'i si'a'n nur'a'n viv'o'n.

Ni tut'e ne vol'as for'ig'i tiu'n person'a'n al'propr'ig'o'n de la labor'produkt'o'j por re'produkt'ad'o de la nur'a viv'o, al'propr'ig'o ne post'las'ant'a iu'n sur'plus'o'n, kiu pov'us don'i reg'pov'o'n pri fremd'a labor'o. Ni vol'as nur nul'ig'i la mizer'a'n karakter'o'n de tiu al'propr'ig'o, ĉe kiu la labor'ist'o nur viv'as por kresk'ig'i la kapital'o'n, nur viv'as tiom, kiom tio'n neces'ig'as la interes'o de la reg'ant'a klas'o.

En la burĝ'a soci'o la viv'a labor'o nur est'as rimed'o, por mult'ig'i la akumul'it'a'n labor'o'n. En la komun'ism'a soci'o la akumul'it'a labor'o nur est'as rimed'o por pli'vast'ig'i la viv'procez'o'n de la labor'ist'o'j, por riĉ'ig'i kaj akcel'i ĝi'n.

En la burĝ'a soci'o la pas'int'ec'o do reg'as super la nun'temp'o; en la komun'ism'a soci'o la nun'temp'o reg'as super la pas'int'ec'o. En la burĝ'a soci'o la kapital'o est'as mem'star'a kaj hav'as individu'ec'o'n, dum la ag'ant'a person'o est'as de'pend'a kaj ne hav'as individu'ec'o'n.

Kaj la for'ig'o'n de tiu situaci'o la burĝ'ar'o nom'as for'ig'o de la individu'ec'o kaj liber'ec'o! Kaj prav'e. Sed ja tem'as pri la for'ig'o de la burĝ'a'j individu'ec'o, mem'star'ec'o kaj liber'ec'o.

En la nun'a'j burĝ'a'j produkt'ad'o-kondiĉ'o'j sub liber'ec'o oni kompren'as la liber'a'n komerc'o'n, la liber'a'j'n aĉet'o'n kaj vend'o'n.

Sed se mal'aper'os la negoc'ad'o, ankaŭ mal'aper'os la liber'a negoc'ad'o. La grand'a'j vort'o'j pri la liber'a negoc'ad'o, sam'e kiel ĉiu'j ali'a'j fanfaron'ad'o'j de ni'a burĝ'ar'o pri liber'ec'o, nur hav'as senc'o'n, se en'tut'e, rilat'e la lim'ig'it'a'n negoc'ad'o'n, rilat'e la sklav'ig'it'a'n burĝ'o'n de la mez'epok'o, sed ne rilat'e la komun'ist'a'n for'ig'o'n de la negoc'ad'o, de la burĝ'a'j produkt'ad'o-rilat'o'j kaj de la burĝ'ar'o mem.

Vi terur'iĝ'as, ke ni vol'as for'ig'i la privat'a'n propriet'aĵ'o'n. Sed en vi'a ekzist'ant'a soci'o la privat'a propriet'aĵ'o est'as for'ig'it'a por naŭ dek'on'o'j de la membr'o'j, ĝi ĝust'e tial ekzist'as, ĉar por naŭ dek'on'o'j ĝi ne ekzist'as. Vi do riproĉ'as al ni, ke ni vol'as for'ig'i propriet'aĵ'o'n por kies ekzist'o la neces'a kondiĉ'o est'as la ne'ekzist'o de iu ajn propriet'aĵ'o por la grand'eg'a majoritat'o de la soci'o.

Unu'vort'e, vi riproĉ'as al ni, ke ni vol'as for'ig'i vi'a'n propriet'aĵ'o'n. Ĝust'e tiel, tio'n ni vol'as.

Ek'de tiu moment'o, kiam labor'o ne plu est'as trans'form'ebl'a en kapital'o'n, mon'o'n, ter'rent'o'n, tio signif'as, ne plu est'as trans'form'ebl'a en monopol'ig'ebl'a'n soci'a'n potenc'o'n, do, ek'de tiu moment'o, kiam la person'a propriet'aĵ'o ne plu pov'as trans'form'iĝ'i en burĝ'a'n, ek'de tiu moment'o vi deklar'as, ke la individu'o est'as neni'ig'it'a.

Vi do konfes'as, ke sub individu'o vi cel'as neniu'n ali'a'n person'o'n ol la burĝ'o'n, la burĝ'a'n propriet'ul'o'n. Kaj, ver'e, tiu'n person'o'n ni ja vol'as neni'ig'i.

La komun'ism'o for'pren'as de neni'u la potenc'o'n al'propr'ig'i al si soci'a'j'n produkt'o'j'n, ĝi nur for'pren'as la potenc'o'n sub'jug'ig'i fremd'a'n labor'o'n per tiu al'propr'ig'o.

Oni kontraŭ'argument'is, ke per la for'ig'o de la privat'a propriet'aĵ'o ĉes'os ĉiu ag'ad'o kaj dis'vast'iĝ'os ĝeneral'a mal'labor'em'o.

Laŭ tio la burĝ'a soci'o jam long'e dev'us est'i pere'int'a pro inert'ec'o, ĝust'e tiu'j, kiu'j labor'as en ĝi, neni'o'n gajn'as, kaj tiu'j, kiu'j gajn'as, ne labor'as. La tut'a pri'pens'o sekv'ig'as la taŭtologi'o'n: ne plu pov'as ekzist'i dung'a labor'o se ne plu ekzist'as kapital'o.

Ĉiu'j obĵet'o'j direkt'it'a'j kontraŭ la manier'o de la komun'ism'a'j al'propr'ig'o kaj produkt'ad'o de la materi'a'j produkt'o'j est'as sam'e direkt'it'a'j kontraŭ la al'propr'ig'o kaj produkt'ad'o de la intelekt'a'j produkt'o'j. Sam'e kiel por la burĝ'o la mal'aper'o de la klas'a propriet'aĵ'o signif'as la mal'aper'o'n de la produkt'ad'o mem, sam'e por li mal'aper'o de la klas'a kler'ec'o ident'as kun la mal'aper'o de la kler'ec'o en'tut'e.

La kler'ec'o, kies perd'o'n li bedaŭr'as, por la grand'a majoritat'o est'as la kler'ig'o ag'i kiel maŝin'o.

Sed ne disput'u kun ni aplik'ant'e vi'a'j'n burĝ'a'j'n koncept'o'j'n pri liber'ec'o, kler'ec'o, rajt'o'j ktp al ni'a koncept'o pri la for'ig'o de la burĝ'a propriet'aĵ'o. Vi'a'j ide'o'j mem est'as kre'aĵ'o'j de la burĝ'a'j kondiĉ'o'j de produkt'ad'o kaj propriet'o, sam'e kiel vi'a jur'o nur est'as la leĝ'ig'it'a vol'o de vi'a klas'o, vol'o, kies en'hav'o baz'iĝ'as sur la material'a'j viv'kondiĉ'o'j de vi'a klas'o.

La ego'ism'a koncept'o, laŭ kiu vi ŝanĝ'as en etern'a'j'n leĝ'o'j'n de la natur'o kaj produkt'ad'o vi'a'j'n produkt'ad'o-manier'o'j'n kaj propriet'o-kondiĉ'o'j'n — histori'a'j rilat'o'j, venk'ant'a'j kaj mal'aper'ant'a'j dum la pas'o de la produkt'ad'o, — tiu'n koncept'o'n vi hav'as komun'a kun ĉiu'j ali'a'j mal'aper'int'a'j reg'int'a'j klas'o'j. Kio'n vi koncept'as kiel antikv'a'n propriet'o'n, kio'n vi koncept'as kiel feŭd'a'n propriet'o'n, vi ne plu rajt'as koncept'i por la burĝ'a propriet'o.

For'ig'o de la famili'o! Eĉ la plej radikal'a'j ekscit'iĝ'as pri tiu fi'a intenc'o de la komun'ist'o'j.

Sur kio baz'iĝ'as la nun'temp'a, la burĝ'a famili'o? Sur la kapital'o, sur la privat'a gajn'o. Plen'e dis'volv'it'a tiu famili'o nur ekzist'as por la burĝ'ar'o. Sed ĝi trov'as si'a'n komplet'ig'o'n en la el'dev'ig'it'a sen'famili'ec'o de la prolet'o'j kaj en la publik'a prostitu'ad'o.

La famili'o de la burĝ'o kompren'ebl'e mal'aper'os kun la mal'aper'o de tiu komplet'ig'o, kaj ambaŭ mal'aper'os kun la mal'aper'o de la kapital'o.

Ĉu vi riproĉ'as al ni, ke ni vol'as for'ig'i la ekspluat'ad'o'n de la infan'o'j flank'e de ili'a'j ge'patr'o'j? Ni konfes'as tiu'n krim'o'n.

Sed, vi dir'os, ni detru'as la plej intim'a'j'n rilat'o'j'n anstataŭ'ant'e la hejm'a'n eduk'ad'o'n per la soci'a.

Kaj, ĉu ne ankaŭ vi'a eduk'ad'o est'as determin'it'a per la soci'o? Per la soci'a'j rilat'o'j, sub kiu'j vi eduk'ad'as, per la rekt'a aŭ ne'rekt'a en'miks'iĝ'o de la soci'o, per'e de lern'ej'o ktp? La komun'ist'o'j ne invent'is la efik'o'n de la soci'o al la eduk'ad'o; ili nur ŝanĝ'as ties karakter'o'n, ili tir'as la eduk'ad'o'n el la influ'o de la reg'ant'a klas'o.

La burĝ'a'j sen'senc'a'j fraz'o'j pri famili'o kaj eduk'ad'o, pri la intim'a rilat'o inter ge'patr'o'j kaj infan'o'j, far'iĝ'as des pli naŭz'a'j ju pli mult'e ĉiu'j famili'a'j lig'o'j de la prolet'o'j dis'ŝir'iĝ'as pro la grand'industri'o kaj la infan'o'j trans'form'iĝ'as al simpl'a'j komerc'a'j var'o'j kaj labor'il'o'j.

Sed vi komun'ist'o'j vol'as en'konduk'i la komun'a'n posed'o'n pri vir'in'o'j, kri'as al ni korus'e la burĝ'ar'o.

La burĝ'o vid'as en si'a edz'in'o nur'a'n produkt'ad'o-instrument'o'n. Li aŭd'as, ke la produkt'ad'o-instrument'o'j est'u komun'e ekspluat'at'a'j, kaj kompren'ebl'e li nur pov'as ven'i al la konklud'o, ke la sort'o de la komun'a soci'ig'o sam'e traf'os la vir'in'o'j'n.

Li ne suspekt'as, ke ĝust'e neces'as for'ig'i la pozici'o'n de la vir'in'o'j kiel nur'a'j produkt'ad'o-instrument'o'j.

Ceter'e, neni'o est'as pli rid'ind'a ol la moral'eg'a ŝok'o de ni'a'j burĝ'o'j pri la laŭ'dir'e oficial'a komun'a posed'o pri vir'in'o'j ĉe la komun'ist'o'j. La komun'ist'o'j ne dev'as en'konduk'i la komun'a'n posed'o'n pri vir'in'o'j, ĝi preskaŭ ĉiam ekzist'is.

Ni'a'j burĝ'o'j, ne kontent'a'j ke al ili'a dispon'o est'as la vir'in'o'j kaj fil'in'o'j de ili'a'j prolet'o'j — ne parol'ant'e pri la oficial'a prostitu'ad'o — trov'as grand'a'n plezur'o'n en la reciprok'a de'log'ad'o de si'a'j edz'in'o'j.

La burĝ'a ge'edz'ec'o en ver'o est'as komun'a posed'o pri edz'in'o'j. Maksimum'e oni pov'us riproĉ'i al la komun'ist'o'j, ke ili vol'as en'konduk'i oficial'a'n, mal'kaŝ'a'n komun'a'n posed'o'n pri vir'in'o'j anstataŭ'e al la hipokrit'e kaŝ'it'a. Ceter'e est'as mem'kompren'ebl'e, ke kun la for'ig'o de la nun'a'j produkt'ad'o'rilat'o'j ankaŭ mal'aper'os la el tio de'ven'int'a komun'a posed'o pri vir'in'o'j, t.s. la oficial'a kaj ne'oficial'a prostitu'ad'o'j.

Al la komun'ist'o'j oni krom'e riproĉ'is, ke ili vol'as for'ig'i la patr'uj'o'n, la naci'ec'o'n.

La labor'ist'o'j ne hav'as patr'uj'o'n. Oni ne pov'as de ili pren'i, kio'n ili ne posed'as. Dev'ant'e unu'e konker'i la politik'a'n potenc'o'n, evolu'i al naci'a klas'o, mem konstitu'iĝ'i al naci'o, la prolet'o mem ankoraŭ est'as naci'a, eĉ se tut'e ne en la senc'o de la burĝ'ar'o.

La naci'a'j diferenc'o'j kaj antagonism'o'j inter la popol'o'j mal'aper'as pli kaj pli jam pro la evolu'o de la burĝ'ar'o, la liber'ec'o de la komerc'o, la mond'a merkat'o, la monoton'ec'o de la industri'a produkt'ad'o kaj pro la viv'kondiĉ'o'j respond'ant'a'j al ĝi.

La reg'ad'o de la prolet'ar'o mal'aper'ig'os ili'n ankoraŭ pli.

Unu'ig'it'a'j ag'ad'o'j, almenaŭ flank'e de la civiliz'it'a'j land'o'j, est'as unu el la plej grav'a'j kondiĉ'o'j de ĝi'a emancip'iĝ'o.

Sam'e tiom, kiom est'as for'ig'it'a la ekspluat'ad'o de unu individu'o per ali'a, sam'e tiom fin'iĝ'os la ekspluat'ad'o de unu naci'o per ali'a.

Lig'e al la mal'aper'o de klas'a'j antagonism'o'j intern'e de la naci'o mal'aper'os la mal'amik'ec'o inter la naci'o'j.

La akuz'o'j kontraŭ la komun'ism'o, lev'it'a'j el religi'a'j, filozofi'a'j kaj ĝeneral'e ideologi'a'j vid'punkt'o'j, ne merit'as detal'a'n pri'trakt'o'n.

Ĉu neces'as profund'a'j ek'kon'o'j por kompren'i, ke la koncept'o'j, opini'o'j kaj noci'o'j de la hom'o'j, unu'vort'e, ili'a konsci'o, ŝanĝ'iĝ'as kun ili'a'j soci'a'j rilat'o'j, ili'a soci'a viv'o?

Kio'n ali'a'n pruv'as la histori'o de ide'o'j ol tio'n, ke la intelekt'a produkt'ad'o trans'form'iĝ'as kun'e kun la materi'a? La reg'ant'a'j ide'o'j de epok'o ĉiam est'is nur la ide'o'j de la reg'ant'a klas'o.

Parol'ant'e pri ide'o'j, kiu'j revoluci'ig'as tut'a'n soci'o'n, oni nur esprim'as la fakt'o'n, ke intern'e de la mal'nov'a soci'o kre'iĝ'is la element'o'j de nov'a, ke al la dis'fal'o de la mal'nov'a'j viv'kondiĉ'o'j paralel'as sam'paŝ'e la dis'fal'o de la mal'nov'a'j ide'o'j.

Kiam la antikv'a mond'o est'is pere'ant'a, la antikv'a'j'n religi'o'j'n venk'is la krist'an'ism'o. Kiam la krist'an'ism'a'j ide'o'j dum la 18-a jar'cent'o est'is venk'it'a'j de la ide'o'j de la racional'ism'o, la feŭd'a soci'o batal'is agoni'e kontraŭ la si'a'temp'e revoluci'a burĝ'ar'o. La ide'o'j pri liber'ec'o de pens'ad'o kaj religi'o nur esprim'is la reg'ad'o'n de la liber'a konkurenc'o sur la kamp'o de sci'o'j.

”Kompren'ebl'e”, oni dir'os, — ”religi'a'j, moral'a'j, filozofi'a'j, politik'a'j, pri'jur'a'j ide'o'j k.s. ja modif'iĝ'is dum la pas'o de la histori'a evolu'o. Sed religi'o, moral'o, filozofi'o, politik'o, jur'o daŭr'e post'viv'is tiu'n ŝanĝ'o'n.

Krom tio ekzist'as etern'a'j ver'o'j, kiel liber'ec'o, just'ec'o ktp, kiu'j komun'as al ĉiu'j soci'a'j stat'o'j. Sed la komun'ism'o for'ig'os tiu'j'n etern'a'j'n ver'o'j'n, ĝi for'ig'os la religi'o'n, la moral'o'n, anstataŭ re'nov'ig'i ili'n. La komun'ism'o do ag'as kontraŭ ĉiu'j ĝis'nun'a'j histori'a'j spert'o'j”.

Al kio redukt'ebl'as ĉi tiu akuz'o? La histori'o de la tut'a ĝis'nun'a soci'o mov'iĝ'as inter klas'a'j antagonism'o'j, dum la divers'a'j epok'o'j divers'e form'it'a'j.

Kia'n ajn form'o'n ili hav'is, la ekspluat'ad'o de unu part'o de la soci'o far'e de la ali'a est'as komun'a fakt'o al ĉiu'j pas'int'a'j jar'cent'o'j. Pro tio est'as neni'u mirakl'o, ke la soci'a konsci'o de ĉiu'j jar'cent'o'j, spit'e al ĉiu mult'ec'o kaj divers'ec'o, mov'iĝ'is en cert'a'j komun'a'j form'o'j aŭ ĝeneral'a'j ide'o'j, kiu'j plen'e dis'solv'iĝ'os nur kun la komplet'a mal'aper'o de la klas'a'j antagonism'o'j.

La komun'ist'a revoluci'o est'as la plej radikal'a romp'o kun la tradici'a'j propriet'o-rilat'o'j, ne mir'ind'e, ke ĝi'a evolu'o inklud'as plej radikal'a'n romp'o'n kun la tradici'a'j ide'o'j.

Sed ni las'u la obĵet'o'j'n de la burĝ'ar'o kontraŭ la komun'ism'o.

Ni jam supr'e vid'is, ke la unu'a paŝ'o en la labor'ist'a revoluci'o est'as la lev'iĝ'o de la prolet'ar'o al reg'ant'a klas'o, la el'batal'o de la demokrati'o.

La prolet'ar'o uz'os si'a'n politik'a'n reg'ad'o'n por iom post iom el'tir'i el la burĝ'ar'o la tut'a'n kapital'o'n, por centraliz'i ĉiu'j'n produkt'ad'o-instrument'o'j'n en la man'o'n de la ŝtat'o — tio signif'as la prolet'ar'o, organiz'it'a kiel reg'ant'a klas'o — kaj por mult'ig'i kiom ebl'e rapid'e la produkt'ad'o-fort'o'j'n.

Tio kompren'ebl'e pov'os okaz'i komenc'e nur per'e de despot'a'j inter'ven'o'j en la rajt'o'n je propriet'o kaj en la burĝ'a'j'n produkt'ad'o-rilat'o'j'n, do per'e de inter'ven'o'j, kiu'j ŝajn'as ekonomi'e ne'sufiĉ'a'j kaj ne'ten'ebl'a'j, sed kiu'j dum la evolu'o de la mov'ad'o super'os si'n mem, far'iĝ'ant'a'j ne'evit'ebl'a'j kiel rimed'o'j de la revoluci'ig'o de la tut'a produkt'ad'o'manier'o.

Tiu'j inter'ven'o'j natur'e est'os mal'sam'a'j laŭ la divers'a'j land'o'j. Por la plej progres'int'a'j land'o'j jen'a'j inter'ven'o'j est'os aplik'at'a'j relativ'e ĝeneral'e: 1. Senpropriigo de la ter'o kaj util'ig'o de la ter'rent'o por ŝtat'a'j el'spez'o'j.

2. Impost'o fort'e laŭ'grad'a.

3. For'ig'o de la hered'o'rajt'o.

4. Konfisk'ad'o de la propriet'aĵ'o de ĉiu'j el'migr'int'o'j kaj ribel'ul'o'j.

5. Centraliz'o de la kredit'o en la man'o'j'n de la ŝtat'o per'e de naci'a bank'o kun ŝtat'a kapital'o kaj ekskluziv'a monopol'o.

6. Centraliz'o de la transport'a'j afer'o'j en la man'o'j'n de la ŝtat'o.

7. Pli'mult'ig'o de ŝtat'propriet'a'j fabrik'o'j, de produkt'ad'o'instrument'o'j, kultiv'ad'o kaj pli'bon'ig'ad'o de la ter'posed'aĵ'o'j laŭ komun'a plan'o.

8. Sam'a labor'dev'o por ĉiu'j, kre'o de industri'a'j arme'o'j, apart'e por la agrikultur'o.

9. Kun'ig'o de agrikultur'o kun industri'o, laŭ'grad'a iom-post'iom'a for'ig'o de la diferenc'o inter urb'o kaj vilaĝ'o.

10. Publik'a kaj sen'pag'a eduk'ad'o de ĉiu'j infan'o'j. For'ig'o de la fabrik'labor'o de infan'o'j en la nun'a form'o. Kun'lig'o de la eduk'ad'o kun la material'a produkt'ad'o ktp.

Se la klas'a'j diferenc'o'j est'os mal'aper'int'a'j dum la pas'o de la evolu'o, kaj se ĉiu produkt'ad'o est'os koncentr'it'a en la man'o'j'n de la unu'iĝ'int'a'j individu'o'j, la publik'a fort'o perd'as la politik'a'n karakter'o'n. La politik'a fort'o en si'a propr'a signif'o est'as la organiz'it'a fort'o de unu klas'o por la sub'prem'ad'o de ali'a. Se en la batal'o kontraŭ la burĝ'ar'o la prolet'ar'o neces'e unu'iĝ'as kiel klas'o, per revoluci'o, far'iĝ'as reg'ant'a klas'o kaj kiel reg'ant'a klas'o per'fort'e detru'as la mal'nov'a'j'n produkt'ad'o-cirkonstanc'o'j'n, tiam ĝi detru'as per tiu'j produkt'ad'o-cirkonstanc'o'j la ekzist'o-kondiĉ'o'j'n de la klas'a antagonism'o, en'tut'e detru'os la klas'o'j'n kaj tiel si'a'n propr'a'n reg'ad'o'n kiel klas'o.

Sur la lok'o de la mal'nov'a burĝ'a soci'o kun si'a'j klas'o'j kaj klas'a'j antagonism'o'j ni hav'os asoci'o'n, kie la liber'a evolu'o de ĉiu est'as la kondiĉ'o por la liber'a evolu'o de ĉiu'j.

III. Social'ism'a kaj komun'ism'a literatur'o'j

1. La Reakci'a Social'ism'o

a) La feŭd'a social'ism'o

Rest'is nur la batal'o per rimed'o'j de la literatur'o. Sed ankaŭ sur la kamp'o de la literatur'o far'iĝ'is ne'akcept'ebl'a'j la mal'nov'a'j parol'o'j de la restaŭr'a period'o 38 . Por gajn'i simpati'o'n, la aristokrati'o dev'is laŭ'ŝajn'e mal'atent'i si'a'j'n interes'o'j'n por pov'i formul'i en la interes'o de la ekspluat'at'a labor'ist'a klas'o si'a'n akuz'o'n kontraŭ la burĝ'ar'o. Tiel la aristokrati'o si'n venĝ'is kant'ant'e mok'kant'o'j'n pri si'a nov'a reg'ant'o kaj flustr'ant'e en ties orel'o'j'n pli mal'pli katastrof'a'j'n profet'aĵ'o'j'n.

Tiel form'iĝ'is la feŭd'ism'a social'ism'o, du'on'e plend'kant'o, du'on'e pamflet'o, du'on'e eĥ'o pri la pas'int'ec'o, du'on'e minac'o de la est'ont'ec'o, foj'e vund'int'e la kor'o'n de la burĝ'ar'o per amar'a, sprit'e detru'a juĝ'o, ĉiam impres'ant'e komik'a pro la komplet'a ne'kapabl'ec'o kompren'i la ir'o'n de la modern'a histori'o.

Por gajn'i por si la popol'o'n, la aristokrati'o flirt'ig'is kiel flag'o'n la prolet'a'n almoz'ul'sak'o'n. Sed kiom ajn la popol'o sekv'is la aristokrati'o'n, ĝi ek'vid'is sur ties post'aĵ'o la mal'nov'a'j'n feŭd'a'j'n blazon'o'j'n kaj dis'kur'is rid'aĉ'ant'e laŭt'e kaj sen'respekt'e.

Part'o de la franc'a'j legitim'ist'o'j 39 kaj la ”Jun'a Angli'o” 40 sur'scen'ig'is tiu'n spektakl'o'n.

Pruv'ant'e, ke ili'a ekspluat'manier'o est'as ali'a ol tiu de la burĝ'o'j, la feŭd'estr'o'j nur forges'as, ke ili ekspluat'as sub tut'e ali'a'j kaj hodiaŭ antikv'iĝ'int'a'j cirkonstanc'o'j kaj kondiĉ'o'j. Montr'ant'e, ke dum ili'a reg'ad'o ne ekzist'is la modern'a prolet'ar'o, la feŭd'estr'o'j nur forges'as, ke ĝust'e la modern'a burĝ'ar'o est'is ne'evit'ebl'a id'o de ili'a soci'ord'o.

Ceter'e, ili tiom mal'mult'e kaŝ'as la reakci'a'n karakter'o'n de si'a kritik'o, ke ili'a ĉef'a akuz'o kontraŭ la burĝ'ar'o est'as, ke sub ties reĝim'o evolu'as klas'o, krev'ig'ont'a la tut'a'n mal'nov'a'n soci'ord'o'n.

Pli'e, ili riproĉ'as al la burĝ'ar'o ne tiom, ke ĝi kre'as prolet'ar'o'n, sed ke ĝi kre'as revoluci'a'n prolet'ar'o'n.

En la politik'a praktik'o pro tio ili part'o'pren'as ĉiu'j'n per'fort'o'j'n kontraŭ la labor'ist'a klas'o. Kaj en la ordinar'a viv'o, spit'e al si'a'j bombast'a'j fraz'o'j, ili klopod'as pluk'i la or'a'j'n pom'o'j'n de'sur la arb'o de la industri'o, ŝakr'ant'e fidel'ec'o'n, am'o'n kaj honor'o'n kontraŭ ŝaf'lan'o, furaĝ'bet'o'j kaj brand'o 41 .

Kiel ir'is la pastr'o ĉiam man-en-man'e kun la feŭd'estr'o'j, tiel far'as la pastr'a social'ism'o kun la feŭd'a.

Neni'o pli facil'a, ol don'i social'ism'a'n kolor'o'n al la krist'an'a asket'ism'o. Ĉu ne ankaŭ la krist'an'ism'o agit'is kontraŭ la privat'a propriet'o, kontraŭ ge'edz'ec'o, kontraŭ la ŝtat'o? Ĉu ĝi ne predik'is, ke sur ties lok'o'n ven'u bon'far'em'o kaj mal'riĉ'ec'o, celibato kaj volupt'o'mort'ig'o, viv'o en mon'a ̨(in)ej'o kaj eklezi'o? La krist'an'a social'ism'o nur est'as la sankt'a akv'o, per kiu la pastr'o ben'as la ĉagren'o'n de la aristokrat'o'j.

b) Et'burĝ'a social'ism'o

La feŭd'a aristokrati'o ne est'as la sol'a klas'o, kiu'n de'tron'ig'is la burĝ'ar'o, kies viv'kondiĉ'o'j degener'is kaj for'mort'is en la modern'a burĝ'a soci'o. La mez'epok'a palis'burĝ'ar'o kaj la et'kamp'ar'an'ar'o est'is la antaŭ'ul'o'j de la modern'a burĝ'ar'o. En la industri'e kaj komerc'e mal'pli evolu'int'a'j land'o'j tiu klas'o ankoraŭ plu veget'ad'as apud la lev'iĝ'ant'a burĝ'ar'o.

En la land'o'j, kie dis'volv'iĝ'is modern'a civilizaci'o, kre'iĝ'is nov'a et'burĝ'ar'o, ŝveb'ant'a inter prolet'ar'o kaj burĝ'ar'o kaj daŭr'e re'kre'iĝ'ant'a kiel komplet'ig'a part'o de la burĝ'a soci'o. Sed ties membr'o'j pro la konkurenc'o est'as daŭr'e sub'e'n'ĵet'at'a'j al la prolet'ar'o. Pro la evolu'o de la grand'industri'o ili vid'as al'proksim'iĝ'i moment'o'n, kiam ili komplet'e mal'aper'os kiel mem'star'a part'o de la modern'a soci'o kaj en la komerc'o,

manufaktur'o'j kaj agrikultur'o est'os anstataŭ'ig'at'a'j per labor'kontrol'ist'o'j kaj serv'ist'o'j.

En land'o'j kiel Franci'o, kie la kamp'ar'an'a klas'o konstitu'as mult'e pli ol la du'on'o'n de la loĝ'ant'ar'o, est'is natur'e, ke verk'ist'o'j, kiu'j pled'is por la prolet'ar'o kaj kontraŭ la burĝ'ar'o, kritik'is la burĝ'ar'a'n reĝim'o'n laŭ et'burĝ'a'j kaj et'kamp'ar'an'a'j kriteri'o'j, tiel sub'ten'ant'e la star'punkt'o'n de la labor'ist'o'j laŭ la star'punkt'o de la et'burĝ'ar'o. Do tiel kre'iĝ'is la et'burĝ'a social'ism'o. La ĉef'reprezent'ant'o de ĉi tiu literatur'o, ne nur por Franci'o sed ankaŭ en Angli'o, est'as Sismondi 42 .

Tiu social'ism'o-skol'o sekci'is tre sagac'e la kontraŭ'dir'o'j'n en la modern'a'j produkt'ad'o-kondiĉ'o'j. Ĝi sen'mask'ig'is la hipokrit'a'j'n apologi'o'j'n de la ekonomi'ist'o'j. Ĝi ne'kontest'ebl'e pruv'is la detru'a'j'n efik'o'j'n de la maŝin'ar'o kaj de la labor'divid'o, la koncentr'ad'o'n de la kapital'o'j kaj de la ter'propriet'o, de la tro'produkt'ad'o kaj kriz'o'j, la ne'evit'ebl'a'n pere'o'n de la et'burĝ'o'j kaj et'kamp'ar'an'o'j, la mizer'o'n de la prolet'ar'o, la anarki'o'n en la produkt'ad'o, la kri'a'j'n mis'proporci'o'j'n en la dis'divid'o de la riĉ'aĵ'o'j, la industri'a'n detru'milit'o'n inter la naci'o'j, la dis'solv'iĝ'o'n de la mal'nov'a'j mor'o'j, de la famili'a'j rilat'o'j, de la mal'nov'a'j naci'ec'o'j.

Laŭ si'a pozitiv'a cel'o, tamen, tiu social'ism'o aŭ vol'as re'star'ig'i la mal'nov'a'j'n rimed'o'j'n de produkt'ad'o kaj inter'ŝanĝ'o kaj per tio la mal'nov'a'j'n propriet'o-rilat'o'j'n kaj la mal'nov'a'n soci'o'n, aŭ ĝi vol'as per'fort'e en'ŝlos'i la modern'a'j'n rimed'o'j'n de produkt'ad'o kaj inter'ŝanĝ'o en la kadr'o'n de la mal'nov'a'j propriet'o-rilat'o'j, kiu'j est'is krev'ig'it'a'j per tiu'j rimed'o'j, dev'is est'i

krev'ig'it'a'j. En ambaŭ kaz'o'j ĝi est'as sam'temp'e reakci'a kaj utopi'ec'a.

Ĝi'a'j last'a'j vort'o'j est'as: gild'ar'o en la manufaktur'o kaj patriark'a'j rilat'o'j sur la kamp'ar'o.

Fin'fin'e tiu form'o de social'ism'o dum si'a plu'a evolu'o mal'aper'is en mizer'a neni'ec'o.

c) La german'a aŭ la ”ver'a” social'ism'o

La social'ism'a kaj komun'ism'a literatur'o'j de Franci'o, kiu'j est'iĝ'is sub la prem'o de reg'ant'a burĝ'ar'o, literatur'a esprim'o de la batal'o kontraŭ tiu reg'ad'o, est'is en'konduk'it'a'j en Germanion dum temp'o, kiam la burĝ'ar'o ĵus komenc'is si'a'n batal'o'n kontraŭ la feŭd'a absolut'ism'o.

German'a'j filozof'o'j, du'on'filozof'o'j kaj bel'art'em'ul'o'j avid'e ek'kapt'is tiu'n literatur'o'n, nur forges'ant'e, ke dum ĝi'a al'ven'o el Franci'o ne ven'is sam'temp'e al Germanio la franc'a'j viv'kondiĉ'o'j. En la kontakt'o kun la german'a'j cirkonstanc'o'j la franc'a literatur'o perd'is ĉiu'n sen'per'e praktik'a'n signif'o'n kaj al'pren'is pur'e literatur'a'n aspekt'o'n. Ĝi dev'is aspekt'i kiel super'flu'a spekulativ'o pri la real'ig'o de la hom'a natur'o. Tiel do por la german'a'j filozof'o'j de la 18-a jar'cent'o la postul'o'j de la unu'a franc'a revoluci'o nur est'is postul'o'j de la ”praktik'a prudent'o”

en ĝeneral'a senc'o, kaj la vol'esprim'o'j de la revoluci'a franc'a burĝ'ar'o en ili'a kompren'o est'is la leĝ'o'j de la pur'a vol'o, de la vol'o, kia ĝi dev'as est'i, de la ver'e hom'a vol'o.

La german'a'j literatur'ist'o'j labor'is sol'e por akord'ig'i la nov'a'j'n franc'a'j'n ide'o'j'n kun si'a mal'nov'a filozofi'a konsci'o aŭ, plu'e, al'propr'ig'i al si la franc'a'j'n ide'o'j'n el si'a propr'a filozofi'a vid'punkt'o.

Tiu al'propr'ig'o okaz'is sam'e kiel oni en'tut'e al'propr'ig'as al si fremd'a'n lingv'o'n, nom'e per traduk'ad'o.

Est'as kon'at'e, kiel monaĥ'o'j skrib'is banal'a'j'n katolik'a'j'n histori'et'o'j'n pri sankt'ul'o'j sur manuskript'o'j'n, sur kiu'j est'is skrib'it'a'j la klasik'a'j verk'o'j el la antikv'a pagan'a epok'o. Rilat'e la profan'a'n franc'a'n literatur'o'n la german'a'j literatur'ist'o'j invers'ig'is tiu'n procez'o'n. Si'a'n filozofi'a'n stult'aĵ'o'n ili skrib'is sub la franc'a'n original'o'n. Ekz. sub la franc'a'n kritik'o'n kontraŭ la ekonomi'a funkci'o de la mon'o ili skrib'is ”fremd'iĝ'o de la human'ec'o”, sub la franc'a'n kritik'o'n kontraŭ la burĝ'a ŝtat'o ili skrib'is ”neni'ig'o de reg'ad'o de la abstrakt'e ĝeneral'a”, ktp.

La sub'ŝov'o'n de tia'j filozofi'a'j fraz'o'j sub la franc'a'j'n esprim'o'j'n ili bapt'is ”filozofi'o de la ag'o”, ”ver'a social'ism'o”, ”german'a scienc'o pri social'ism'o”, ”filozofi'a motiv'ig'o de la social'ism'o” ktp.

Tiel oni komplet'e kastr'is la social'ism'a'n-komun'ism'a'n franc'a'n literatur'o'n. Kaj ĉar en la man'o de la german'o ĝi ĉes'is esprim'i la batal'o'n de unu klas'o kontraŭ ali'a, la german'o sent'is la konsci'o'n, ke li super'is la ”franc'a'n unu'flank'ec'o'n”, reprezent'ant'e la bezon'o'n de la ver'o anstataŭ ver'a'j bezon'o'j, la interes'o'j'n de la hom'a natur'o kaj en'tut'e de la hom'o, anstataŭ la interes'o'j de la prolet'ar'o, reprezent'ant'e la hom'o'n, aparten'ant'a'n al neni'u klas'o, en'tut'e ne aparten'ant'a'n al la real'ec'o sed nur al la mister'a nebul'o de la filozofi'a fantazi'o.

Tiu ĉi german'a social'ism'o, kiu pren'is tiel serioz'e kaj solen'e si'a'j'n mal'lert'a'j'n lern'ej'knab'a'j'n ekzerc'o'j'n, dis'trumpet'ant'e ili'n tiel reklam'ec'e, perd'is dum'e iom post iom si'a'n pedant'a'n naiv'ec'o'n.

La batal'o de la german'a, apart'e de la prus'a burĝ'ar'o kontraŭ la feŭd'estr'o'j kaj la absolut'a reĝ'ism'o, unu'vort'e la liberal'a mov'ad'o, pli'serioz'iĝ'is.

Tiel don'iĝ'is al la ”ver'a” social'ism'o la dezir'it'a okaz'o, kontraŭ'met'i la social'ist'a'j'n postul'o'j'n al la politik'a mov'ad'o, ĵet'i la tradici'a'j'n anatem'o'j'n kontraŭ liberal'ism'o, kontraŭ la reprezent'ant'o'j-ŝtat'o'j, kontraŭ burĝ'a konkurenc'o, burĝ'a gazet'ar'liber'ec'o, burĝ'a jur'o, burĝ'a liber'ec'o kaj egal'ec'o, predik'ant'e al la popol'amas'o, ke neni'o'n ĝi pov'us gajn'i ĉe ĉi tiu burĝ'a mov'ad'o, sed kontraŭ'e, ĉio'n pov'os perd'i. La german'a social'ism'o ĝust'a'temp'e forges'is, ke la franc'a kritik'o, kies sen'sprit'a eĥ'o ĝi est'is, antaŭ'kondiĉ'as la modern'a'n burĝ'a'n soci'o'n kun si'a'j konform'a'j materi'a'j viv'kondiĉ'o'j kaj konven'a politik'a konstituci'o, ĉio est'is antaŭ'kondiĉ'o'j, pri kies ating'o oni ankoraŭ batal'is en Germanio.

Al la german'a'j absolut'a'j reg'ist'ar'o'j kun ili'a post'sekv'ant'ar'o el pastr'o'j, instru'ist'o'j, junkr'o'j kaj burokrat'o'j ĝi serv'is kiel bon'ven'a bird'o'tim'ig'il'o kontraŭ la minac'e lev'iĝ'ant'a burĝ'ar'o.

Ĝi far'iĝ'is la dolĉ'et'a desert'o por la amar'a'j vip'ad'o'j kaj kugl'o'j, per kiu'j la sam'a'j reg'ist'ar'o'j trakt'ad'is la german'a'j'n labor'ist'a'j'n ribel'o'j'n.

Tiel far'iĝ'int'e arm'il'o en la man'o de la reg'ist'ar'o'j kontraŭ la german'a burĝ'ar'o, la ”ver'a” social'ism'o ankaŭ sen'per'e reprezent'is reakci'a'n interes'o'n, la interes'o'n de la german'a et'burĝ'a filistr'ar'o. En Germanio la et'burĝ'ar'o, de'ven'ant'e el la 16-a jar'cent'o kaj ek'de tiu temp'o divers'form'e daŭr'e re'aper'ant'a, form'is la ver'a'n soci'a'n baz'o'n por la ekzist'ant'a'j cirkonstanc'o'j.

Konserv'ad'i tiu'n klas'o'n signif'as konserv'ad'i la ekzist'ant'a'j'n german'a'j'n cirkonstanc'o'j'n. De la industri'a kaj politik'a reg'ad'o'j de la burĝ'ar'o la et'burĝ'ar'o tim'as si'a'n cert'a'n pere'o'n, unu'flank'e pro la koncentr'ad'o de la kapital'o, ali'flank'e pro la ek'est'iĝ'o de revoluci'a prolet'ar'o. Al ĝi ŝajn'is, ke la ”ver'a” social'ism'o mort'ig'os ambaŭ muŝ'o'j'n per unu frap'o. Ĝi dis'vast'iĝ'is kiel epidemi'o.

La rob'o, teks'it'a el spekulativ'a arane'a ŝpin'aĵ'o, brod'it'a per bel'anim'a'j parol'flor'o'j, satur'it'a per am'sufok'a ros'o de sentimental'ec'o, tiu ekzalt'it'a rob'o, en kiu'n la german'a'j social'ist'o'j en'volv'is si'a'j'n kelk'a'j'n sek'a'j'n ”etern'a'j'n ver'o'j'n”, nur kresk'ig'is la vend'o'n de si'a var'o ĉe tia publik'o.

La german'a social'ism'o si'a'flank'e ĉiam pli kompren'is, kiel si'a'n destin'o'n, est'i la bombast'a reprezent'ant'o de tiu et'burĝ'a filistr'ar'o.

Ĝi proklam'is la german'a'n naci'o'n model'a naci'o kaj la german'a'n filistr'o'n tip'a hom'o. Al ĉiu ajn fi'ag'o de tiu model'a hom'o ĝi don'is kaŝ'it'a'n, alt'a'n, social'ism'a'n signif'o'n, ekzakt'e la kontraŭ'o'n de ĝi'a ver'a signif'o. Ĝi tir'is la last'a'j'n konsekvenc'o'j'n, pled'ant'e rekt'e kontraŭ la ”krud'e detru'a” direkt'o de la komun'ism'o kaj deklar'ant'e si'a'n ne'parti'ec'a'n super'ec'o'n super ĉiu'j klas'batal'o'j. Kun tre mal'mult'a'j escept'o'j ĉiu'j laŭ'asert'e social'ism'a'j kaj komun'ism'a'j verk'aĵ'o'j, cirkul'ant'a'j en Germanio, aparten'as al tiu kot'a, nerv'o'detru'a literatur'o 43 .

2. La konservativ'a aŭ burĝ'a social'ism'o

Al tio aparten'as: ekonomi'ist'o'j, filantrop'o'j, humanuloj, pli'bon'ig'ant'o'j

de la situaci'o de la labor'ant'a'j klas'o'j, organiz'ant'o'j de bon'farad'o, kontraŭ'ul'o'j de best'o'turment'ad'o, fanatik'ul'o'j por moder'ec'o, pseŭdo're'formul'o'j de plej dub'ind'a spec'o.

Tiu burĝ'a social'ism'o ankaŭ est'is dis'volv'it'a al komplet'a'j sistem'o'j.

Kiel ekzempl'o'n ni menci'as ”Philosophie de la misère” de Proudhon.

La social'ist'a'j burĝ'o'j dezir'as la viv'kondiĉ'o'j'n de la modern'a soci'o, sed sen batal'o'j kaj danĝer'o'j ne'evit'ebl'e rezult'ant'a'j el tiu'j kondiĉ'o'j. Ili dezir'as la ekzist'ant'a'n soci'a'n stat'o'n sen la element'o'j revoluci'ant'a'j kaj dis'solv'ant'a'j ili'n mem. Ili dezir'as la burĝ'ar'o'n sen la prolet'ar'o. Kompren'ebl'e la burĝ'ar'o imag'as tiu'n mond'o'n, en kiu ĝi reg'as, la plej bon'a mond'o. La burĝ'a social'ism'o el'labor'as tiu'n konsol'a'n imag'o'n al du'on'a aŭ komplet'a sistem'o. Al'vok'ant'e la prolet'ar'o'n real'ig'i tia'j'n sistem'o'j'n kaj rekt'e marŝ'i en la Nov'a'n Jerusalemon 44 , ĝi fakt'e nur postul'as, ke la prolet'ar'o rest'u en la lim'o'j de la nun'a soci'o, sed for'ĵet'u si'a'j'n malic'a'j'n imag'o'j'n pri la burĝ'ar'o.

Du'a, mal'pli sistem'a kaj nur pli praktik'a form'o de tiu social'ism'o klopod'is mal'ŝat'ig'i al la labor'ist'a klas'o ĉiu'n revoluci'a'n mov'ad'o'n, montr'ant'e, ke al ĝi util'us ne tiu aŭ ali'a politik'a ŝanĝ'o de la material'a'j viv'kondiĉ'o'j, de la ekonomi'a'j kondiĉ'o'j.

Sub ŝanĝ'o de material'a'j viv'kondiĉ'o'j tiu social'ism'o tamen tut'e ne kompren'as la for'ig'o'n de la burĝ'a'j produkt'ad'o-rilat'o'j, kio ebl'us nur per revoluci'o, sed cel'as administr'a'j'n pli'bon'ig'o'j'n, okaz'ant'a'j'n sur la baz'o de ĉi tiu'j produkt'ad'o-rilat'o'j, do neni'o'n ŝanĝ'as ĉe la rilat'o inter kapital'o kaj dung'a labor'o, sed plej'bon'okaz'e por la burĝ'ar'o redukt'as la kost'o'j'n de ĝi'a reg'ad'o kaj pli'simpl'ig'as ĝi'a'n ŝtat'a'n buĝet'o'n.

Si'a'n adekvat'a'n esprim'o'n la burĝ'a social'ism'o ating'as nur tie, kie ĝi far'iĝ'as nur'a orator'aĵ'o.

Liber'a'n komerc'o'n: por la avantaĝ'o de la labor'ant'a klas'o!

Protekt'a'j'n lim'impost'o'j'n: por la avantaĝ'o de la labor'ant'a klas'o! Re'form'o'n de la prizon'o'j: por la avantaĝ'o de la labor'ant'a klas'o! Tio est'as la last'a, la sol'a sincer'a vort'o de la burĝ'a social'ism'o.

La social'ism'o de la burĝ'ar'o ja ĝust'e resum'ebl'as en la asert'o: burĝ'o'j est'as burĝ'o'j — por la avantaĝ'o de la labor'ant'a klas'o.

3. La kritik'e-utopi'ec'a'j social'ism'o kaj komun'ism'o

La unu'a'j prov'o'j de la prolet'ar'o rekt'e akcept'ig'i si'a'n propr'a'n klas'a'n interes'o'n, dum temp'o de ĝeneral'a ekscit'iĝ'o, dum period'o de la renvers'o de la feŭd'a soci'o, ne'evit'ebl'e fiask'is pro la sub'evolu'int'a stat'o de la prolet'ar'o kaj pro la mank'o de material'a'j kondiĉ'o'j de ĝi'a liber'ig'o, kiu'j ja nur est'os la produkt'o de la burĝ'a epok'o. La revoluci'a literatur'o, akompan'ant'a la unu'a'j'n mov'o'j'n de la prolet'ar'o, laŭ en'hav'o est'as ne'evit'ebl'e reakci'a. Ĝi instru'as ĝeneral'a'n asket'ism'o'n kaj krud'a'n soci'a'n sam'nivel'ig'o'n.

La propr'e tiel nom'at'a'j social'ism'a'j kaj komun'ism'a'j sistem'o'j, la sistem'o'j de St. Sim'o'n, Fourier, Owen k. a., aper'as dum

la unu'a ne'evolu'int'a faz'o de la batal'o inter prolet'ar'o kaj burĝ'ar'o, kiu'n ni supr'e pri'skrib'is (Vid'u ĉapitr'o'n I ”Burĝ'ar'o kaj prolet'ar'o”).

Kvankam la fond'int'o'j de tiu'j sistem'o'j vid'as la klas'a'j'n antagonism'o'j'n, sam'e kiel ankaŭ la efik'o'n de la mal'lig'a'j element'o'j en la reg'ant'a soci'o mem, ili tamen ne vid'as ĉe la prolet'ar'o histori'a'n iniciat'o'n kaj mem'star'a'n politik'a'n mov'ad'o'n.

Ĉar la evolu'o de la klas'a antagonism'o sam'paŝ'as kun la evolu'o de la industri'o, ili sam'e ne vid'as la material'a'j'n kondiĉ'o'j'n por la liber'ig'o de la prolet'ar'o kaj serĉ'as soci'a'n scienc'o'n, soci'a'j'n leĝ'o'j'n, por kre'i tiu'j'n kondiĉ'o'j'n.

Soci'a ag'ad'o dev'as ced'i al ili'a person'a invent'a ag'ad'o. Histori'a'j kondiĉ'o'j de liber'ig'o ced'as al fantazi'a'j kondiĉ'o'j. Sur la lok'o'n de iom post iom'a organiz'iĝ'o de la prolet'ar'o al klas'o ili met'as apart'e el'pens'it'a'n organiz'o'n de la soci'o. La est'ont'a mond'a histori'o redukt'iĝ'as por ili al propagand'ad'o kaj praktik'a real'ig'ad'o de ili'a'j pri'soci'a'j plan'o'j.

Ili ja konsci'as pri la neces'o zorg'i en si'a'j plan'o'j ĉef'e pri la interes'o'j de la labor'ant'a klas'o kiel plej'e sufer'ant'a klas'o. Por ili la prolet'ar'o nur ekzist'as kiel la plej'e sufer'ant'a klas'o.

La ne'evolu'int'a form'o de la klas'batal'o sam'e kiel ili'a'j propr'a'j viv'kondiĉ'o'j far'as, ke tia'j social'ist'o'j kred'as si'n sen'de'pend'a'j de tiu klas'a antagonism'o. Ili vol'as pli'bon'ig'i la viv'kondiĉ'o'j'n de ĉiu'j membr'o'j de la soci'o, ankaŭ de la plej bon'stat'a'j. Pro tio ili daŭr'e apelaci'as al la tut'a soci'o, sen iu disting'o, ja prefer'e al la reg'ant'a klas'o. Oni ja nur dev'us kompren'i ili'a'n sistem'o'n, por re'kon'i ĝi'n kiel la plej bon'a'n plan'o'n de la plej bon'a soci'o.

Pro tio ili mal'akcept'as ĉiu'j'n politik'a'j'n, apart'e ĉiu'j'n revoluci'a'j'n ag'o'j'n. Ili vol'as ating'i si'a'n cel'o'n per pac'a'j rimed'o'j, klopod'ant'e mal'ferm'i voj'o'j'n al la nov'a soci'a evangeli'o per la fort'o de la ekzempl'o per et'a'j, kompren'ebl'e fiask'ant'a'j eksperiment'o'j.

Dum temp'o, kiam la prolet'ar'o est'as ankoraŭ eg'e ne'evolu'int'a, do mem ankoraŭ fantazi'e interpret'as si'a'n propr'a'n pozici'o'n, tia fantazi'a pri'skrib'o de la est'ont'a soci'o kongru'as kun la unu'a antaŭ'sent'a instinkt'o de tiu klas'o pri ĝeneral'a re'konstru'o de la soci'o.

Sed la social'ism'a'j kaj komun'ism'a'j publik'aĵ'o'j ankaŭ en'hav'as kritik'a'j'n element'o'j'n. Ili atak'as ĉiu'j'n princip'o'j'n de la ekzist'ant'a soci'o. Pro tio ili liver'is plej valor'a'n material'o'n por la kler'ig'o de la labor'ist'o'j. Ili'a'j pozitiv'a'j propon'o'j pri la est'ont'a soci'o, ekz. pri la for'ig'o de la kontraŭ'ec'o inter urb'o kaj vilaĝ'o, de la famili'o, de la privat'a al'propr'ig'o, de la dung'a labor'o, la proklam'o de la soci'a harmoni'o, la trans'form'o de la ŝtat'o en nur'a'n administraci'o'n de la produkt'ad'o — ĉiu'j ĉi propon'o'j nur esprim'as la mal'aper'o'n de la klas'a antagonism'o, kiu nur ĵus komenc'as evolu'i, kiu en tiu'j public'aĵ'o'j est'as vid'ebl'a nur en si'a unu'a ne'difin'it'a form'o. Pro tio tiu'j propon'o'j ankoraŭ hav'as pur'e utopi'ec'a'n karakter'o'n.

La signif'o de la kritik'e-utopi'ec'a social'ism'o kaj komun'ism'o trov'iĝ'as en invers'a rilat'o al la histori'a evolu'o. Sam'e kiom evolu'as kaj el'form'iĝ'as la klas'batal'o, sam'e tiom tiu fantazi'a lev'iĝ'o super ĝi, tiu fantazi'a batal'o kontraŭ ĝi perd'as ĉiu'n praktik'a'n valor'o'n, ĉiu'j'n teori'a'j'n prav'ig'o'j'n. Kvankam la fond'int'o'j de tiu'j sistem'o'j est'is mult'rilat'e revoluci'a'j, ili'a'j disĉipl'o'j tamen ĉiu'foj'e fond'is reakci'a'j'n sekt'o'j'n. Ili konserv'as la mal'nov'a'j'n koncept'o'j'n de la majstr'o'j, ignor'ant'e la histori'a'n evolu'o'n de la prolet'ar'o. Pro tio ili konsekvenc'e klopod'as mal'akr'ig'i la klas'batal'o'n kaj kompromis'i inter la antagonism'o'j. Ili ankoraŭ rev'as pri la eksperiment'a real'ig'o de si'a'j soci'a'j utopi'o'j, fond'o de unu'op'a'j falanster'o'j, fond'o de Hejm-Koloni'o'j, kre'o de Mal'grand'a Ikari'o 46 , miniatur'a el'don'o de la Nov'a Jerusalemo, — kaj por konstru'i tiu'j'n aer'kastel'o'j'n ili dev'as apelaci'i al la filantropi'o de la burĝ'a'j kor'o'j kaj mon'uj'o'j.

Iom post iom ili sink'as en la kategori'o'n de la supr'e pri'skrib'it'a'j reakci'a'j aŭ konservativ'a'j social'ist'o'j kaj disting'iĝ'as de tiu'j nur per ankoraŭ pli da sistem'a pedant'ec'o, per fanatik'a superstiĉ'a kred'o al la mirakl'a'j efik'o'j de si'a soci'a scienc'o.

Pro tio ili fantast'ik'e ag'as kontraŭ ĉiu politik'a mov'ad'o de labor'ist'o'j, kiu, laŭ ili, pov'is ek'est'iĝ'i nur pro blind'a ignor'o de la nov'a evangeli'o.

La Owen-ist'o'j en Angli'o, la Fourier-ist'o'j en Franci'o jen ag'as kontraŭ la ĉart'ist'o'j 47 , jen kontraŭ la adept'o'j de la re'form'ist'o'j 48 .

Iv. Rilat'o de la komun'ist'o'j al la divers'a'j opozici'a'j parti'o'j

Post ĉapitr'o II kompren'iĝ'as de si mem la rilat'o de la komun'ist'o'j al la jam konstitu'iĝ'int'a'j labor'ist'a'j parti'o'j, sekv'e al la ĉart'ist'o'j en Angli'o kaj al la agr'o're'form'ist'o'j en Nord'a Amerik'o.

La komun'ist'o'j batal'as por real'ig'i la sen'per'e aktual'a'j'n cel'o'j'n kaj interes'o'j'n de la labor'ist'a klas'o, sed en si'a aktual'a mov'ad'o ili sam'temp'e reprezent'as la est'ont'ec'o'n de la mov'ad'o. En Franci'o la komun'ist'o'j al'iĝ'as al la social'ist'a-demokrati'a parti'o 49 kontraŭ la konservativ'a kaj radikal'a burĝ'ar'o, ne

rezign'ant'e la rajt'o'n rilat'i kritik'e al sen'senc'a'j fraz'o'j kaj iluzi'o'j, de'ven'ant'a'j el la revoluci'a tradici'o.

En Svisio ili apog'as la radikal'ul'o'j'n, ne forges'ant'e, ke tiu parti'o konsist'as el kontraŭ'dir'a'j element'o'j, part'e el demokrat'a'j social'ist'o'j laŭ la franc'a senc'o, part'e el radikal'a burĝ'ar'o.

En Pollando la komun'ist'o'j apog'as la parti'o'n por kiu la agr'ar'a revoluci'o est'as kondiĉ'o de la naci'a liber'ig'o. Tem'as pri tiu sam'a parti'o, kiu iniciat'is la Insurekci'o'n de Krakovo en 1846 50 .

En Germanio ĉiam kiam la burĝ'ar'o sekv'as revoluci'a'n voj'o'n, la Komun'ist'a Parti'o batal'as komun'e kun ĝi kontraŭ la absolut'a monarki'o, kontraŭ la feŭd'a ter'propriet'o kaj et'burĝ'ar'o.

Sed eĉ por moment'o ĝi neniam ĉes'as el'form'i ĉe la labor'ist'o'j kiom ebl'e klar'a'n konsci'o'n pri la mal'amik'a antagonism'o inter burĝ'ar'o kaj prolet'ar'o, por ke la german'a'j labor'ist'o'j tuj pov'u direkt'i kontraŭ la burĝ'ar'o kiel arm'il'o'j'n tiu'j'n soci'a'j'n kaj politik'a'j'n kondiĉ'o'j'n, kiu'j'n ne'evit'ebl'e est'ig'os la burĝ'ar'o per si'a reg'ad'o, por ke tuj pov'u komenc'iĝ'i la batal'o kontraŭ la burĝ'ar'o mem post la fal'ig'o de la reakci'a'j klas'o'j en Germanio.

La komun'ist'o'j turn'as si'a'n ĉef'a'n atent'o'n al Germanio, ĉar Germanio trov'iĝ'as ĉe la antaŭ'komenc'o de burĝ'a revoluci'o kaj ĉar ĝi real'ig'as tiu'n revoluci'o'n sub plej progres'int'a'j kondiĉ'o'j de la eŭrop'a civilizaci'o en'tut'e, kaj kun mult'e pli evolu'int'a prolet'ar'o ol en Angli'o en la 17-a kaj en Franci'o en la 18-a

jar'cent'o'j. Pro tio la german'a burĝ'a revoluci'o nur pov'as est'i la sen'per'a prelud'o al prolet'ar'a revoluci'o.

Unu'vort'e, la komun'ist'o'j ĉie sub'ten'as ĉiu'n ajn revoluci'a'n mov'ad'o'n kontraŭ la ekzist'ant'a'j soci'a'j kaj politik'a'j cirkonstanc'o'j.

En ĉiu'j ĉi mov'ad'o'j ili el'star'ig'as la demand'o'n pri la propriet'o kiel la baz'a'n demand'o'n de la mov'ad'o, en kiu ajn pli aŭ mal'pli evolu'int'a form'o aper'is tiu demand'o.

Fin'e, la komun'ist'o'j labor'as ĉie por la unu'iĝ'o kaj inter'kompren'iĝ'o de la demokrat'a'j parti'o'j de ĉiu'j land'o'j.

La komun'ist'o'j mal'ŝat'as kaŝ'i si'a'j'n koncept'o'j'n kaj intenc'o'j'n. Ili mal'kaŝ'e deklar'as, ke ili'a'j cel'o'j pov'as est'i ating'it'a'j nur per per'fort'a renvers'o de ĉiu ĝis'nun'a soci'ord'o. Tim'trem'u la reg'ant'a'j klas'o'j pro komun'ist'a revoluci'o. La prolet'o'j per ĝi pov'as perd'i neni'o'n, krom si'a'j ĉen'o'j. Ili pov'as gajn'i mond'o'n.

Prolet'o'j el ĉiu'j land'o'j, unu'iĝ'u!

Pri la Esperant'a el'don'o de la ”Komun'ist'a Manifest'o”

I
La ”Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o” aparten'as al la plej mult'e traduk'it'a'j verk'o'j de la politik'a literatur'o. ”Nun'temp'e ĝi sen'dub'e est'as la plej dis'vast'ig'it'a, la plej inter'naci'a produkt'o de la tut'a social'ism'a literatur'o, la komun'a program'o de mult'a'j milion'o'j da labor'ist'o'j ĉiu'land'a'j de Siberio ĝis Kalifornio”, skrib'is Engels jam en la jar'o 1890.

Ĝi est'as traduk'it'a en pli ol 120 lingv'o'j'n. Aper'is pli ol 1200 el'don'o'j.

Tiu ankaŭ hodiaŭ fascin'a mal'mult'paĝ'a dokument'o de la komun'ism'o, kiu ”sam'valor'as kiel komplet'a'j volum'o'j” (Lenin), est'is traduk'it'a ankaŭ en Esperant'o'n. Aper'is du traduk'o'j kaj 6 el'don'o'j.

I. En la jar'o 1908 en Ĉikago ĉe la el'don'ej'o ”Charles H. Kerr and Company” publik'iĝ'is traduk'o de Arthur Baker: ”Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o de Karolo Marks kaj Frederik'o Engels. El la Aŭtoritat'a Angl'a Traduk'o, Redakt'it'a kaj Alnotita de Frederik'o Engels. Traduk'it'a Esperant'e'n (de) Artur'o Baker.

Verk'int'o de ”The American Esperant'o Book”. Redaktor'o de ”Amerik'a Esperant'ist'o” ”. La 65-paĝ'a libr'et'o ankaŭ en'ten'is la angl'a'n traduk'o'n de Samuel Moore kun antaŭ'parol'o kaj not'o'j de Friedrich Engels.

En si'a angl'a'lingv'a antaŭ'parol'o, karakteriz'ant'e la tut'mond'iĝ'o'n de la batal'o inter la organiz'it'a labor'ist'ar'o kaj la posed'ant'o'j de la produkt'ad'o'rimed'o'j, Baker skrib'is: ”En la dis'volv'iĝ'o de tiu mond'vast'a batal'o la inter'naci'a lingv'o Esperant'o dev'as lud'i grav'a'n rol'o'n. Ĝust'e kiel la telegraf'o'j, la fer'voj'o'j kaj la vapor'ŝip'o'j ebl'ig'as al la modern'a'j naci'o'j rapid'e decid'i pri la rezult'o de la milit'o inter la Rus'a Kapital'o kaj la Japan'a Kapital'o, tiel Esperant'o post mult'a'j jar'o'j pli'rapid'ig'os la rezult'o'n de la lukt'o inter la Tut'a Labor'o kaj la Tut'a Kapital'o”.

La Manifest'o'n li nom'is ”the fundament'o of the great political and economic struggle”(la fundament'o de la grand'a politik'a kaj ekonomi'a batal'o).

La ide'o de Baker, pres'i paralel'e al la Esperant'a traduk'o la angl'a'n versi'o'n, est'as tre bon'ven'a, ĉar oni pov'as taks'i la angl'a'n traduk'o'n de Moore kvazaŭ du'a original'o, pro la fakt'o, ke Engels tra'rigard'is, korekt'is kaj redakt'is ĝi'n kaj pro tio sen'dub'e garanti'is alt'grad'a'n fidel'ec'o'n al la de li kaj Marx verk'it'a german'a original'o.

Kiu est'is Baker? Laŭ la Enciklopedi'o de Esperant'o (L. Kökény/V. Bleier 1933, p. 37) Arthur Brooks Baker (Bejkr) est'is uson'a preleg'ist'o kaj ĵurnal'ist'o, nask'it'a en 1877. Li fond'is la unu'a'n Esperant'o-gazet'o'n en Uson'o (”La Amerik'a Esperant'ist'o”) kaj verk'is broŝur'o'j'n kaj lern'o'libr'o'j'n pri Esperant'o, el'don'it'a'j'n en grand'a'j el'don'kvant'o'j.

2. La du'a prov'o traduk'i la Manifest'o'n est'as de Emil Pfeffer. En la volum'o ”Dokument'o'j de Komun'ism'o” (Leipzig: Sat 1923, 132 p.) aper'is la 48-paĝ'a Manifest'o. La aŭstr'o Pfeffer (nask'it'a en 1891) publik'ig'is beletr'a'j'n kaj scienc'a'j'n traduk'o'j'n, verk'is lern'il'o'j'n kaj redakt'is kelk'a'j'n revu'o'j'n.

En la organ'o de ”Arbeiter-Esperant'o-Bund für. das deutsche Sprachgebiet” (Labor'ist'a Esperant'o-Asoci'o por la german'lingv'a'j region'o'j), ”Der Arbeiter-Esperant'ist” (”La Labor'ist'a Esperant'ist'o” n-ro 11/12 1923, p. 58) ni trov'as konciz'a'n inform'o'n pri la libr'o el la plum'o de la redaktor'o Adolf Sproeck, kiu kritik'is la traduk'o'n de Pfeffer skrib'ant'e, ke ”la stil'o... tro mult'e re'spegul'as german'a'n stil'o'n, kiu tut'e ne pov'as pretend'i est'i inter'naci'a”.

Tiu kritik'o est'as rimark'ind'a, ĉar Pfeffer star'ig'is al si alt'a'n cel'o'n. En li'a antaŭ'parol'o ni leg'as: ”Al'paŝ'ant'e al la esperant'ig'o de la Komun'ist'a Manifest'o la Traduk'ant'o est'is gvid'at'a de la intenc'o, don'i al la Esperant'ist'ar'o traduk'o'n, kiu pli fidel'e re'spegul'as la original'o'n ol la ĝis nun aper'int'a'j traduk'o'j naci'lingv'a'j. Kaj se malgraŭ la preciz'ec'o de la traduk'o la verk'o esperant'ig'it'a surpriz'as per si'a facil'a leg'ebl'ec'o, tiu ĉi fakt'o est'u konsider'at'a kiel plu'a pruv'o de la mir'ind'a taŭg'ec'o de Esperant'o por preciz'a re'don'o de la scienc'a literatur'o, kiel nov'a stimul'o kaj firm'ig'o por la Esperant'ist'a'j kamarad'o'j fervor'e daŭr'ig'i si'a'n glor'a'n, nun'temp'e tiom urĝ'a'n labor'o'n: en'konduk'i Esperant'o'n en serv'o'n de l’tut'mond'a social'ism'o”. (p.

5/6) 3. Aper'is du'a el'don'o en la jar'o 1924, ankaŭ ĉe Sat.

4./5. De la unu'a el'don'o aper'is post la milit'o du sen'ŝanĝ'a'j fot'o're'pres'o'j en Tokio (el'don'ej'o ”Nauka”, 1948 kaj 1949), el kiu'j ni cit'is Pfeffer, kvankam la traduk'int'o ne est'as menci'it'a.

Tio est'as la tri'a kaj kvar'a el'don'o'j de Pfeffer.

6. Kvin'a el'don'o de la Manifest'o en la traduk'o de Pfeffer, 56-paĝ'a broŝur'o aper'is en 1936 ĉe Sat (Parizo). Tem'as pri iom korekt'it'a re'pres'o de la unu'a. La korekt'o'j koncern'as i. a.

anstataŭ'o'n de ”kaj” per ”k”, kutim'a mal'long'ig'o en Sat-rond'o'j, anstataŭ'o'n de la mal'nov'a ”proletari'o” per la pli modern'a form'o ”prolet'o”. Anstataŭ ”plejbejo” ni trov'as ”pleb'an'o”

anstataŭ ”feŭdala” ”feŭd'a” k. a. Evident'e la ”Plen'a Vort'ar'o de Esperant'o”, el'don'it'a en 1930 de Sat, efik'is norm'ig'e.

Al tiu el'don'o est'is al'don'it'a fot'o de Marx (sed strang'e, ne de Engels). La antaŭ'parol'o de Pfeffer mank'as. Anstataŭ ĝi aper'as antaŭ'parol'o pri la signif'o de la Komun'ist'a Manifest'o, verk'it'a de Luci'e'n Laurat (Lora) (pseŭdonim'o'j L. Lora, L.

Rev'o). Ne est'as klar'e, ĉu Pfeffer mem korekt'is la tekst'o'n aŭ ĉu tio'n far'is Laurat.

II

Ĉar neni'u el la menci'it'a'j Esperant'a'j el'don'o'j est'as plu hav'ebl'a, la iniciat'o de la el'don'ej'o ”Progres'o” re'el'don'i la Manifest'o'n en Esperant'a traduk'o est'as tre salut'ind'a. Komplet'a re'traduk'o neces'is, inter ali'e pro tio, ĉar Esperant'o inter'temp'e far'iĝ'is pli ol 100-jar'a. Kompren'ebl'e, la lingv'o de 1908, de 1923 aŭ de 1936 ne est'as la sam'a kiel de 1990. Ĝi evolu'is. La kresk'ant'a kvant'o de soci'politik'a'j tekst'o'j stabil'ig'is la ĉi-rilat'a'n leksik'o'n.

La stil'o fajn'iĝ'is.

Kiam ni akcept'is la task'o'n traduk'i la Manifest'o'n, ni ne tut'e konsci'is pri la mal'facil'ec'o de la afer'o. La tekst'o laŭ en'hav'o est'as komun'a verk'o de Karl Marx kaj Friedrich Engels. La unu'a'n skiz'o'n por la en'hav'o ver'ŝajn'e liver'is Engels. Sed la fin'a'n tekst'o'n verk'is Marx mem. La lingv'aĵ'o de Marx ne ĉiam est'as facil'e kompren'ebl'a. Ĝeneral'e agnosk'it'a fakt'o. La stil'o de Engels est'as pli facil'e kompren'ebl'a.

Ni konfes'as, ke oft'e ni hav'is mal'facil'aĵ'o'j'n tuj kompren'i la esenc'o'n de Marx’aj fraz'o'j. Kiel, do, ni proced'is, klopod'ant'e liver'i la tri'a'n traduk'o'n de la Manifest'o?

1. Pri divers'a'j dub'a'j punkt'o'j ni konsult'is la german'a'n special'ist'o'n el GDR pri la Manifest'o, d-ro'n Wolfgang Meiser, kiu prepar'as la el'don'o'n de la klasik'a tekst'o por Mega, tio est'as ”Marx-Engels-Gesamtausgabe” (la komplet'a Verk'ar'o de Marx-Engels), scienc'a el'don'o kun 42 plan'it'a'j volum'o'j, prepar'at'a de la institut'o pri Marks'ism'o-Lenin'ism'o ĉe Centr'a Komitat'o de Social'ism'a Unu'iĝ'int'a Parti'o de Germanio, kun'labor'e kun la Institut'o pri Marks'ism'o-Lenin'ism'o ĉe Centr'a Komitat'o de Komun'ist'a Parti'o de Sovet'a Uni'o.

2. Dum la traduk'ad'o mem ni tut'e ignor'is la antaŭ'a'j'n du Esperant'a'j'n versi'o'j'n. Nur post la pret'ig'o de ni'a traduk'o ni iom kompar'is, kiel oni pov'as vid'i en ĉi tiu ese'o.

3. Grav'eg'a'n help'o'n al ni don'is la angl'a traduk'o (1888) de Samuel Moore (1830 – 1912) kaj la franc'a traduk'o (1885) de Laura Lafargue (1845 – 1911). Samuel Moore, kiel traduk'int'o de grand'a part'o de la ”Kapital'o” de Marx kaj amik'o de Marx kaj Engels, est'is bon'eg'e prepar'it'a por far'i adekvat'a'n traduk'o'n. Laura Lafargue est'is la fil'in'o de Marx. Ambaŭ el'don'o'j ankaŭ aper'is ĉe la el'don'ej'o ”Progres'o”. Apart'e la angl'a traduk'o tre help'is, ĉar kelk'a'lok'e ĝi est'as pli klar'a ol la german'a original'o. Foj'e ĝi iom diverĝ'as de la original'o, jen i'o'n al'don'as, jen i'o'n el'las'as. Se tio est'is en la interes'o de la kompren'ebl'ec'o de la tekst'o, ni foj'e (kvankam tre mal'oft'e) sekv'is la angl'a'n traduk'o'n.

Jen kelk'a'j ekzempl'o'j: a) En la unu'a aline'o tem'as laŭ la german'a original'o i.a. pri german'a'j polic'ist'o'j (deutsche Polizisten). En la angl'a traduk'o ni trov'as ”polic'e spies” (polic'a'j spion'o'j). Baker traduk'is laŭ la angl'a versi'o. Pfeffer kaj ni rest'is ĉe la original'o.

b) En la tekst'o (ĉapitr'o ”Burĝ'o'j kaj prolet'o'j”) mank'as en la german'a original'o indik'o de land'o'j, sed ni trov'as ili'n en la angl'a traduk'o. Do laŭ tio la Esperant'a traduk'o dev'us tekst'i: ”Sub'prem'it'a klas'o dum la feŭd'sinjor'a reg'ad'o... jen sen'de'pend'a urb'a respublik'o (kiel en Italio kaj Germanio), jen tri'a impost'o'dev'a klas'o de la monarki'o (kiel en Franci'o) ...”Baker sekv'as la angl'a'n versi'o'n, menci'ant'e la land'o'j'n, Pfeffer kaj ni ne menci'as la land'o'j'n.

c) En la unu'a aline'o de la II-a ĉapitr'o ni i. a. trov'as la fraz'o'n, kiu tekst'as en la german'a original'o: ”Si'e stellen keine besonderen Prinzipien auf”, ni trov'as en la angl'a versi'o ”They do not set up any sectarian principles of their own”. Pro tio ni elekt'is la pli klar'a'n solv'o'n: ”Ili star'ig'as neniu'j'n sekt'ec'a'j'n princip'o'j'n...”. Ankaŭ jam Baker profit'as de la angl'a versi'o (”Ili ne star'ig'as sekt'a'j'n princip'o'j'n...”) sed ne Pfeffer (”Ili star'ig'as neni'a'j'n special'a'j'n princip'o'j'n...”).

d) En la sam'a ĉapitr'o ali'lok'e tem'as pri la koncept'o (imag'o) de la burĝ'ar'o, laŭ kiu la burĝ'a'j produkt'ad'o'manier'o'j kaj propriet'o-kondiĉ'o'j est'as etern'a'j leĝ'o'j. La german'a original'o: ”Di'e interessierte Vorstellung ...teilt ihr mit allen untergegangenen herrschenden Klassen”. Pfeffer traduk'is laŭ'vort'e ”La interes'it'a'n imag'o'n ...vi divid'as kun ĉiu'j pere'int'a'j reg'ant'a'j klas'o'j”. Tio ne don'as klar'a'n imag'o'n, pri kio tem'as. La angl'a traduk'o est'as mir'ind'e klar'a: ”The selfish misconception ...

you share with every ruling class that has preceded you” (”La ego'ism'a'n mis'koncept'o'n ...vi part'o'pren'as kun ĉiu gvid'ant'a klas'o, kiu antaŭ'is vi'n”). Pro tio Baker, pli kompren'ebl'e ol Pfeffer, traduk'is: ”La ego'ist'a mal'kompren'o...” Kaj ni elekt'is: ”La ego'ism'a koncept'o ...tiu'n koncept'o'n vi hav'as komun'a kun ĉiu'j ali'a'j mal'aper'int'a'j reg'int'a'j klas'o'j”.

e) Eĉ okaz'as foj'e, ke la angl'a traduk'o en'hav'as ide'o'j'n, kiu'j tut'e mank'as en la german'a original'o. Engels ver'ŝajn'e al'don'is tio'n laŭ la sci'o'kresk'o, akir'it'a post la aper'o de la german'a el'don'o.

Jen ekzempl'o. Fin'e de la II-a ĉapitr'o aper'as 10 inter'ven'o'j (Maßregeln), kiu'j est'u aplik'ot'a'j post la venk'o de la prolet'ar'a revoluci'o. La 9-a inter'ven'o tekst'as laŭ la german'a original'o: ”Vereinigung des Betriebs von Ackerbau und Industri'e, Hinwirken auf di'e allmähliche Beseitigung des Unterschieds von Stadt und Land” (Kun'ig'o de agrikultur'o kun industri'o, laŭ'grad'a iom-post-iom'a for'ig'o de la diferenc'o inter urb'o kaj vilaĝ'o.). En la angl'a versi'o oni al'don'e menci'as, per kiu manier'o tiu kun'ig'o okaz'u, nom'e ”by a more equable distribution of the population over the country” (per pli egal'a distribu'o de la loĝ'ant'ar'o tra land'o). Baker traduk'is ”... per pli egal'a dis'loĝ'iĝ'o de la popol'o tra la kamp'ar'o”. Tamen, nek Pfeffer nek ni al'don'is tiu'n ide'o'n, mank'ant'a'n en la german'a original'o.

f) Sed ankaŭ okaz'as, ke en la angl'a traduk'o mank'as fraz'o, kiu aper'as en la german'a original'o. En la sub'ĉapitr'o ”La german'a aŭ la ’ver'a’ social'ism'o” de la III-a ĉapitr'o, en la du'a aline'o pri la social'ism'a kaj komun'ism'a franc'a'j literatur'o'j, import'it'a'j al Germanio, mank'as jen'a fraz'o: ”Ĝi (la import'it'a literatur'o — D. B.) dev'is aspekt'i kiel super'flu'a spekulativ'o pri la real'iĝ'o de la hom'a natur'o”.

Jen nur kelk'a'j problem'o'j, kiu'j de'ven'as el la tre stimul'a kompar'o kun la angl'a traduk'o, kompar'o, kiu tre help'is trov'i esper'ebl'e akcept'ebl'a'j'n ekvivalent'o'j'n.

III

Aper'is divers'a'j ali'a'j problem'o'j, kiu'j'n mi dev'is solv'i. Jen kelk'a'j: 1. Jam la titol'o est'is ne'klar'a. Baker nom'as si'a'n traduk'o'n ”Manifest'o de la Komun'ist'a Parti'o”. La titol'o de la traduk'o de Pfeffer est'as ”La Komun'ist'a Manifest'o”. Tiu diferenc'o unu'a'vid'e ŝajn'as ne'kompren'ebl'a. Ja la german'a original'o el la jar'o 1848 port'as la titol'o'n ”Manifest der Kommunistischen Partei”. Kaj la angl'a traduk'o de 1888 nom'iĝ'as ”Manifest'o of the Communist Party”.

Fakt'e la divers'lingv'a'j traduk'o'j de la Manifest'o ankaŭ ne est'as unu'ec'a'j.

Engels en leter'o'j al Marx ankaŭ oft'e nom'is ĝi'n Komun'ist'a Manifest'o. En kelk'a'j lingv'o'j la titol'o traduk'iĝ'is ”(La) Komun'ist'a Manifest'o”, ekz. pol'a traduk'o de 1882 ”Manifest Komunistyczny”. La german'a el'don'o de 1890, por kiu Engels verk'is antaŭ'parol'o'n (vid'u en ĉi tiu broŝur'o), aper'is kiel ”Das Kommunistische Manifest” (”La Komun'ist'a Manifest'o”).

Do la du titol'o'j evident'e est'is paralel'e uz'it'a'j. Fakt'e est'as eĉ pli logik'e nom'i la dokument'o'n nur ”La Komun'ist'a Manifest'o”, ĉar ne ekzist'is Komun'ist'a Parti'o sed nur la ”Lig'o de Komun'ist'o'j”, kiam aper'is la verk'o. Ver'ŝajn'e pro la influ'o de Marx la unu'a german'a original'o port'is la kon'at'a'n titol'o'n.

Tiu'n model'o'n, malgraŭ ŝancel'iĝ'o'j, sekv'is tamen la plej mult'a'j traduk'o'j, krom la menci'it'a'j, ekz. la franc'a ”Manifest'e du Part'i communiste”, la hispan'a ”Manifest'o de'i Partido Comunista”, la ital'a ”Il Manifest'o de'i Partito Comunista” kaj ali'a'j.

Pro tio ni ankaŭ sekv'is la german'a'n original'o'n.

2. Al la plej kon'at'a'j fraz'o'j de la Manifest'o sen'dub'e aparten'as la unu'a: ”Ein Gespenst geht um in Europa das Gespenst des Kommunismus”.

Kaj jen problem'o, kiel traduk'i la verb'o'n de tiu fraz'o?

Tre ne'kontent'ig'a est'as la traduk'o de Pfeffer: ”Fantom'o ĉirkaŭ'vag'as en Eŭrop'o — ...” Kvankam la angl'a traduk'o est'as sufiĉ'e klar'a ”a spectre is haunting Europe”, ankaŭ la solv'o de Baker ne kontent'ig'as: ”Fantom'o vizit'ad'as Eŭrop'o'n”.

Pro tio ŝajn'is al ni prefer'ind'e uz'i la jam iom kon'at'a'n neolog'ism'o'n ”hant'i” (angl'e haunt, franc'e hanter) kun la ĝeneral'a signif'o ”oft'e vizit'ad'i, persekut'i, plag'i”. Ĝust'e tiu'n signif'o'n laŭ Piv hav'as ”hant'i” (p. 373) : ”Vizit'ad'i (se parol'i pri fantom'o): ~at'a dom'o, kastel'o, (figur'e) tiu scen'o ~as li'a'n memor'o'n.

Vid'u: obsed'i”.

3. Mal'sam'e al la german'a, la angl'a kaj ali'a'j lingv'o'j en Esperant'o ne nur ebl'as disting'i komun'ist’ kaj komun'ism’ (social'ist’ kaj social'ism’) sed ankaŭ regul'e form'i la adjektiv'o'j'n komun'ist'a/komun'ism'a (social'ist'a/social'ism'a). Tiu'n disting'o'ebl'ec'o'n oni foj'e pov'as uz'i. Ĝeneral'e la parti'o est'as ”komun'ist'a” aŭ ”social'ist'a” ĉar tem'as pri parti'o de hom'o'j, de komun'ist'o'j/ social'ist'o'j. Sed la al'streb'at'a'j soci'ord'o'j est'as la komun'ism'a aŭ la social'ism'a.

4. En la german'a ni hav'as la fremd'vort'o'j'n ”Proletarier” kaj ”Proletariat”. En Esperant'o ”prolet'o/prolet'ar'o” (ankaŭ la pli mal'nov'a'j'n form'o'j'n ”proletari'o/proletariaro”). De ambaŭ substantiv'o'j en Esperant'o ebl'as sen'problem'e deriv'i la adjektiv'o'j'n ”prolet'a/prolet'ar'a” sed en la german'a nur ekzist'as ”proletarisch” (prolet'a). Oft'e en la tekst'o aper'as la kombin'o'j ”proletarische Revolution”. Se oni vol'as sub'strek'i la klas'a'n en'hav'o'n, oni dev'us traduk'i ”prolet'ar'a revoluci'o” ĉar tem'as pri revoluci'o ne nur far'it'a kaj sub'ten'it'a de prolet'o'j, sed ankaŭ de burĝ'a'j intelekt'ul'o'j, kiel ekzempl'e de Marx kaj Engels. Se oni tamen vol'as akcent'i la ĉef'a'j'n ag'ant'o'j'n de la revoluci'o, oni traduk'as per ”prolet'a revoluci'o”. Do, de'pend'e de la cel'it'a senc'o, ni uz'is ambaŭ form'o'j'n.

5. En la 3-a sub'ĉapitr'o de la tri'a part'o ni traduk'is la titol'o'n per ”La kritik'e-utopi'ec'a'j social'ism'o kaj komun'ism'o”. Baker traduk'is ”Kritik'a-Utopi'a Social'ism'o kaj Komun'ism'o” kaj Pfeffer formul'is ”La kritik'e-utopista social'ism'o kaj komun'ism'o”. Unu'e ŝajn'as al ni neces'e aplik'i la plural'o'n ĉe la adjektiv'o, ĉar ĝi koncern'as du substantiv'o'j'n. Sed pli grav'as la demand'o, ĉu elekt'i ”utopi'a” ”utopi'ist'a” aŭ ”utopi'ism'a” ”utopi'ec'a”? Ĉar por Marx kaj Engels nek la social'ism'o nek la komun'ism'o en si mem est'is utopi'o, pro tio ni dev'as akcent'i la utopi'ec'o'n de la trakt'it'a'j sistem'o'j de St-Sim'o'n, Fourier, Owen k.

s. Ankaŭ en la german'a original'o ni ne trov'as ”utopisch” (utopi'a) sed ja ”utopistisch” (utopi'ist'a). Do Baker ne prav'as kaj Pfeffer sekv'as la german'a'n form'o'n. Ĉar mal'pli grav'is, ke la menci'it'o'j est'is utopi'ist'o'j, kaj mult'e pli sub'strek'end'as la utopi'ec'o de ili'a'j propon'it'a'j soci'sistem'a'j cel'o'j, ni elekt'is la traduk'o'n ”utopi'ec'a” kio ŝajn'as al ni pli konform'a.

6. Ali'a iom komplik'a problem'o est'as la disting'o inter ”propr'aĵ'o”, ”posed'aĵ'o” kaj ”propriet'aĵ'o”, fundament'a'j noci'o'j por la marks'ism'o. Laŭ Piv ebl'as, laŭ cert'a'j kun'tekst'o'j, uz'i ili'n sinonim'e. La german'a'n ”Eigentum” kaj ”Eigentumsverhältnisse” Pfeffer traduk'is ĉiam per ”propr'aĵ'o” kaj ”propr'aĵ'rilat'o'j”.

Baker uz'as ”posed'ec'o” ”posed'aĵ'o” ”propr'ec'o” ”propr'ec'a'j rilat'o'j” kaj ”propr'aĵ'o”. Por tiu'j traduk'o'j ĉiam trov'iĝ'as nur la angl'a ”property” aŭ ”property relations”. Ni disting'is inter ”propriet'o”, ”propriet'o-rilat'o'j” kaj ”propriet'aĵ'o”. Ĉar por la verk'int'o'j de la Manifest'o ”Eigentum” unu'a'vic'e est'is ekonomi'a kategori'o, ni vol'is akcent'i ĝust'e tiu'n soci'a'n klas'a'n rilat'o'n, kiu'n spegul'as la ”propriet'o”. Laŭ Piv (p. 877) ”propriet'o” est'as ”rajt'o plen'e uz'ad'i, dispon'i kaj eĉ detru'i aĵ'o'n, en la lim'o'j de la ekzist'ant'a'j leĝ'o'j”. Al la radik'o ”propriet’ ” rilat'as la fundament'e grav'a noci'o ”sen'propriet'ig'i”. Se tem'is pri cert'a konkret'iĝ'o de la ”propriet'o” ni uz'is ”propriet'aĵ'o”.

7. Problem'o'n ankaŭ prezent'is la traduk'o de la german'a ”Pfahlbürger”, laŭ'vort'e ”palis'burĝ'o” unu'a'vic'e tut'e ne kompren'ebl'a esprim'o. Marx ne nur ne klar'ig'as tiu'n noci'o'n, li ankaŭ uz'as ĝi'n sen'avert'e kun divers'a'j signif'o'j. Pro tio neces'is klar'ig'o en la not'o. Pfeffer ne disting'as ambaŭ signif'o'j'n. Ĉar Moore en si'a angl'a versi'o traduk'is ”Pfahlbürger” per ”chartered burghers”, ”Philistines” kaj ”petty bourgeois Philistine”, Baker trov'is pli bon'a'n solv'o'n ol Pfeffer traduk'ant'e ”en'rajt'ig'it'a'j burĝ'o'j”, ”german'a'j filistr'o'j” kaj ”kapital'et'ul'a'j filistr'o'j”.

Tamen ni simpl'e uz'is la laŭ'vort'a'n traduk'o'n ”palis'burĝ'ar'o”

por unu signif'o, kaj por la ali'a — ”german'a et'burĝ'a filistr'ar'o” kaj ”et'burĝ'a filistr'ar'o”.

8. Aŭ kiel traduk'i la german'a'n ”Lumpenproletariat” laŭ'vort'e ”ĉifon'prolet'ar'o”?

Moore angl'ig'as tio'n per ”dangerous class” kaj L. Lafargue simpl'e trans'pren'as la german'a'n vort'o'n en la franc'a'n: lumpenproletariat. En la hispan'a traduk'o ni trov'as ”lumpenproletariado”.

Kvankam ankaŭ en Esperant'a'j tekst'o'j jam aper'is ”lumpenproletoj” (vid'u en ”Cent tri'dek tri tag'o'j. Histori'a skiz'o de la hungar'land'a prolet'ar'a revoluci'o”. Leipzig. EKRELO 1930, p.

138), ni tamen trov'as la traduk'o'n ”ĉifon'prolet'ar'o” sufiĉ'e el'vok'iv'a sam'e kiel Pfeffer. Baker, laŭ la ne'klar'a angl'a esprim'o, traduk'is per ”danĝer'a klas'o”.

9. Kaj fin'e sufiĉ'e mis'kompren'ig'a est'as la original'tekst'a esprim'o ”Weibergemeinschaft” angl'e ”community of women”

laŭ'vort'e ”vir'in'komun'ec'o” (tiel ankaŭ Pfeffer). Baker traduk'is ”komun'ec'o je vir'in'o'j” kio est'as iom pli klar'a. Tamen, nur la kun'tekst'o klar'ig'as, ke tem'as pri ”Komun'a posed'o pri vir'in'o'j”.

Do, kial ne tiel traduk'i?

Jen nur kelk'a'j el la mult'a'j problem'o'j, kiu'j'n ni al'front'is.

Ebl'e ni ne ĉie trov'is kontent'ig'a'n solv'o'n. Sed, ni konsol'as ni'n, ke mult'a'j traduk'int'o'j en mult'a'j lingv'o'j barakt'is kun simil'a'j aŭ kun ali'a'j mal'facil'aĵ'o'j de tiu klasik'a tekst'o de la komun'ist'a mond'mov'ad'o.

Iv

Kompar'ant'e specimen'o'j'n el ĉiu'j tri Esperant'a'j versi'o'j kun la german'a original'o, la angl'a traduk'o kaj laŭ la ebl'ec'o, kun divers'a'j naci'lingv'a'j traduk'o'j, la leg'ant'o ebl'e mal'kovr'os plu'a'j'n nuanc'o'j'n kaj traduk'problem'o'j'n. Ni invit'as li'n al tio prezent'ant'e al li'a propr'a analiz'o kaj juĝ'o specimen'o'n el la du'a ĉapitr'o de la Manifest'o:
germane (g) Proletarier und Kommunisten
angle (a) Proletarians and Communists
Baker (B) Proletarians and Communists
Pfeffer (3 eld.,P) Proletoj k Komunistoj
Blanke (Bl) Proletoj kaj Komunistoj.
g: In welchem Verhältnis stehen die Kommunisten zu den
a: In what relation do the Communists stand to the
B: En kia rilato staras la komunistoj al la
P: En kia rilato staras la komunistoj al la
Bl: Kia estas la rilato de la komunistoj al la
g: Proletariern überhaupt?
a: proletarians as a whole?
B: proletarioj kiel tuto?
P: proletoj entute?
Bl: proletoj kiel tuto?
g: Die Kommunisten sind keine besondere Partei
a: The Communists do not form a separate party
B: La komunistoj ne estas aparta partio
P: La komunistoj estas nenia speciala partio
Bl: La komunistoj ne estas aparta partio
g: gegenüber den anderen Arbeiterparteien.
a: opposed to other working-class parties.
B: opozicianta aliajn laborklasajn partiojn.
P: rilate al aliaj laboristaj partioj.
Bl: kontraŭ la aliaj laboristaj partioj.
g: Sie haben keine von den Interessen
a: They have no interests separate and apart
B: Ili havas neniajn interesojn apartajn
P: Ili havas neniajn de la interesoj
Bl: Ili ne havas interesojn apartajn
g: des ganzen Proletariats getrennten Interessen.
a: from those of the proletariat as a whole.
B: el tiuj de la tuta proletariaro.
P: de l’tuta proletaro apartajn interesojn.
B: de la tuta proletaro.
g: "Sie stellen keine besonderen Prinzipien auf,"
a: They do not set up any sectarian principles of their own
B: Ili ne starigas sektajn principojn siajn
P: "Ili starigas neniajn specialajn principojn,"
Bl: "Ili starigas neniujn sektecajn principojn,"
g: wonach sie die proletarische Bewegung modeln wollen.
a: by which to sharp and mould the proletarian move²ment.
B: laŭ kiuj formi kaj modli la proletarian movadon.
P: laŭ kiuj ili la proletan movadon volas formi.
Bl: laŭ kiuj ili volas fasoni la proletan movadon.
g: Die Kommunisten unterscheiden sich von
a: The Communists are distinguished from
B: La komunistoj estas distingataj el
P: La komunistoj diferencas
Bl: La komunistoj distingiĝas
g: "den übrigen proletarischen Parteien nur dadurch,"
a: the other working class parties by this only:
B: la aliaj laborklasaj partioj nur per tiu ĉi:
P: "de la ceteraj proletaj partioj nur per tio,"
Bl: de la aliaj proletaj partioj nur per tio;
g: daß sie einerseits in den verschiedenen nationalen
a: In the national struggles of the proletarians
B: En la naciaj bataladoj de la proletarioj
P: ke unuflanke ili en la diversaj
Bl: En la diversaj naciaj bataloj de la proletoj
g: "Kämpfen der Proletarier die gemeinsamen,"
a: "of the different countries, they point out"
B: "de diversaj landoj, ili elmontras kaj portas"
P: "naciaj bataloj de l’proletoj akcentas la komunajn,"
Bl: "ili elstarigas kaj respektigas la komunajn,"
g: von der Nationalität unabhängigen Interessen
a: and bring to the front the common interests
B: al la fronto la komunajn interesojn
P: "de la nacieco sendependajn, interesojn"
Bl: interesojn
g: des gesamten Proletariats hervorheben und zur Geltung²bringen,"
a: "of the entire proletariat, independently of an nationality."
B: "de la tuta proletariaro, ne depende de ĉia nacieco."
P: "de l’tuta proletaro k substrekas ilian signifon,"
Bl: "de la tuta proletaro, sendependajn de la nacieco."
g: "andererseits dadurch, daß sie in den verschiedenen Ent-"
a: "wicklungsstufen, welche"
B: In the various stages of development which
P: En la diversaj gradoj de disvolviĝado tra
Bl: "aliflanke per tio, ke ili en diversaj evoluaj ŝtupoj, kiujn"
g: "En la diversaj evoluŝtupoj, kiujn trapasas² der Kampf zwischen Proletariat und Bourgeoisie
a: the struggle of the working class against the
B: kiuj la batalado de la laborklaso kontraŭ la kapitalistaro
P: la batalo inter proletaro k burĝaro
Bl: "la batalo inter proletaro kaj burĝaro,"
g: "durchläuft, stets das Interesse der Gesamtbewegung"
a: "bourgeoisie has to pass through, they always and everywhere
B: "devegas pasi, ili ĉiam kaj ĉie reprezentas la interesojn"
P: "trakuras, reprezentas ĉiam la intereson de la tuta"
Bl: ili ĉiam reprezentas la interesojn de la
g: vertreten. Die Kommunisten sind also praktisch
a: represent the interests of the movement as a whole. "The Communists, therefore, are on the"
B: "de la movado kiel unu tuto. La komunistoj tial estas, "unuflanke,"
P: movado. La komunistoj estas do praktike la
Bl: tuta movado. Do la komunistoj praktike estas la
g: "der entschiedenste, immer weitertreibende Teil"
a: "one hand, practically, the most advanced and resolute section
B: praktike la plej antaŭa kaj decidema sekcio
P: "plej decidita, ĉiam pluen puŝanta parto"
Bl: "plej energia, ĉiam antaŭenpuŝa parto"
g: der Arbeiterparteien aller Länder; sie haben
a: "of the working class parties of every country, that section
B: "el la laborklasaj partioj en ĉiu lando, tiu sekcio"
P: de laboristaj partioj el ĉiuj landoj; ili superas
Bl: de la laborista klaso de ĉiuj landoj; ilia
g: theoretisch vor der übrigen Masse des Proletariats
a: "which pushes forward an others; on the other hand, "theoretically, they have"
B: "kiu puŝas antaŭen ĉiujn aliajn; aliflanke, teorie, pli ol la"
P: teorie la ceteran mason de proletaro per la kompreno
Bl: "avantaĝo rilate la alian amason de la proletaro estas, ke"
g: "die Einsicht in die Bedingungen, den Gang und"
a: over the great mass of the proletariat the avantage of clearly.
B: granda masego de la proletariaro ili posedas tiun ĉi helpilon —
P: "pri la kondiĉoj, la iro k la ĝeneralaj rezultoj"
Bl: "ili disponas ekkonojn pri la kondiĉoj, la marŝlinio kaj"
g: die allgemeinen Resultate der proletarischen Bewegung voraus.
a: "understanding the line of march, the conditions, and the ultimate general results of the proletarian move ment.
B: "ili klare komprenas la vojon de la marŝo, la kondiĉojn, kaj la finajn ĝeneralajn rezultatojn de la proletaria movado.
P: de l’proleta movado.
B: la ĝeneralaj rezultoj de la proleta movado.
"Berlin (GDR), april'o 1989":
Detlev Blank'e: